اخلاق‌گرایی گوهر پوینده حادثه عاشوراست

محرم آمد و عیدم عزا شد

حسینم وارد کرب‌وبلا شد

در بیش از هزار سال عزاداری‌ برای حسین (ع) و یارانش، ورای عظمت مصیبت و مظلومیت او، پرمعناترین مفهوم برآمده از قیام حسینی بنا بر ادراک معنایی از این حماسه بزرگ، احیای فریضه «امر ‌به ‌معروف و نهی‌ از ‌منکر» است. در این میان وظیفه همه دلبستگان به آیین حسینی، پرداختن به معروف و منکرهای هر دوره زمانی است. من معتقدم منکر اصلی جامعه امروز ما، ریا و دورویی ساختاری است. به مرور که از متن انقلاب اسلامی دور شدیم، دو عامل در شکل‌گیری این پدیده اثرگذار بود: خوددگرنمایی افراد برای حضور در دایره ساخت قدرت و وادارکردن و دورکردن جامعه از رفتارهای طبیعی که سبب ترویج دوگانه‌زیستی، ریا و دورویی ساختاری شد. علاوه بر این، ما نتوانستیم برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های رفع فقر و گونه‌های مختلف تبعیض را به خوبی سامان دهیم. بنابراین امروزه، آسیب‌های اجتماعی مختلف و تبعیض‌های گوناگون گونه‌های متعددی از منکر را شامل می‌شوند.

منکر دیگری که متأسفانه امروز به یک عادت سیاسی هم تبدیل شده، اتهام‌زنی و تخریب‌های شخصیتی و بی‌توجهی به آبروی انسان‌هاست. این منکر مضموم در نقاب افشاگری خود را پنهان کرده و در مقابل معروف روشنگری قرار گرفته است. دیگر منکرهای امروز ما، دروغگویی، هتک آبروی دیگران، بی‌اعتنایی به قانون و منافع همگانی است که نباید در جامعه عادی شوند. با این حال، بزرگ‌ترین منکر، بی‌تفاوتی در برابر فقر و پایمال‌شدن حقوق افراد فرودست جامعه است. ما باید امروز معروف‌هایی مانند مقابله با فقر و بی‌عدالتی را در جامعه دنبال کنیم.

بارها به این مطلب فکر کردم که زینب در کربلا چه دید که گفت: «ما رأیت الا جمیلاً»؟ زینب میان کشته‌ها و میان آن همه سختی و رنج چه دید که از زیبایی سخن گفت؟ من فکر می‌کنم او در تابلوی کربلا، زیبایی‌هایی مانند ظلم‌ستیزی، وفاداری، دفاع از مظلومان و مستضعفان به یاری حق و آرمان‌خواهی را دید. آرمان‌خواهی و آرمان‌گرایی از زیبایی‌هایی است که متأسفانه به ‌دلیل رفتارهای ما، وجهه زیبای خود را برای بسیاری از افراد از دست داده است. ایثار و ازخودگذشتگی از دیگر زیبایی‌های کربلا و حماسه عاشوراست. این امر تنها به مفهوم مشارکت در جنگ نیست بلکه کمک به همنوع و همچنین گروه‌های اجتماعی، ازخودگذشتن به نفع خیر عمومی و عبور از فردگرایی منفی از وجوه مختلف و بسیار مهم ایثار و ازخودگذشتگی است.

با تعمقی عمیق در حادثه عاشورا می‌توان به این دریافت رسید که وفاداری و اخلاق‌گرایی از ارزش‌های مهمی است که در این حماسه بزرگ متبلور شد. شیرین‌ترین و مهم‌ترین دارایی هر فرد، جان خود و عزیزانش است اما حسین(ع) و یاران وفادارش به خاطر مصلحت عمومی از جان خود گذشتند و عاشوراییان برای جلوگیری از انحراف در اداره امور جامعه و مصلحت امت اسلامی از شیرین‌ترین داشته خود گذشتند. این نگاه گوهر گمشده امروز ایران ماست. از این شیوه نگرش می‌توان آموخت که برای نفع و خیر جمعی، باید از بسیاری از شیرینی‌های دنیایی‌مان عبور کنیم. از شیرینی‌هایی که ناشی از خودخواهی‌، گروه‌خواهی و نادیده‌گرفتن حقوق عامه است، باید چشم‌پوشی کرد.

از نگاهی دیگر، حادثه عاشورا از بعد سیاسی، به نوعی جلوگیری از انحراف در اداره جامعه بود. روایت کربلا نشان می‌دهد که چگونه حق و حقیقت در هیاهوها گم می‌شود. تریبون‌ها در آن زمان آن ‌قدر فضا را به دروغ آلوده کرده بودند که حقیقت در فضا و افکار عمومی گم شد و افراد کمی توانایی تمییزدادن میان حق و باطل را داشتند. این مسئله نشان می‌دهد که چگونه در هر دوره‌ای باید روشنی حقیقت را از میان تیرگی‌های فضای تار شناخت. من می‌اندیشم در این میان، ابعاد اخلاقی رفتار امام حسین(ع) و یارانش در حادثه عاشورا مورد واکاوی عمیق قرار نگرفته است. به عنوان نمونه ماجرای هانی و مسلم به نوعی بیانگر این موضوع است که کربلا اوج رفتار اخلاق‌گرایانه در برابر بی‌اخلاقی است. در ماجرای هانی و مسلم، مسلم در پشت پرده اتاق هانی، شمشیر خود را غلاف کرد که اگر این کار را نمی‌کرد، شاید مسیر تاریخ عوض می‌شد اما او این کار را نکرد تا نشان دهد چقدر اخلاق ارزش دارد و ای ‌کاش، روضه اخلاق در کربلا هم خوانده می‌شد.

‌با تعمقی عمیق در حادثه عاشورا می‌توان به این دریافت رسید که وفاداری و اخلاق‌گرایی از ارزش‌های مهمی است که در این حماسه بزرگ متبلور شد و باید این اخلاق‌گرایی را زنده نگه داشت. اخلاق‌گرایی گوهر پوینده حادثه عاشوراست.

‌و سخن پایانی: به مصداق آیه ۱۱۴ سوریه نسا (لَا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا)، ما نیازمند این هستیم که ضمن زنده نگه‌داشتن عزای حسین(ع)، هر ساله معروف‌ها و منکرهای دوره خود را بازشناسی کنیم و در سطح فردی، گروهی و اجتماعی، جریان خیر جمعی و گفت‌وگو درباره معروف‌ها و منکرها را به سنت‌های عزاداری حسین(ع) گره زده و دنبال کنیم.