رویداد نامه حکام و پادشاهان آذربایجان

(اردبیل) سلطنت انمرکاردرسومر
2500-2100 سال قبل ازمیلاد/ نام حکومت آذربایجان قوتی ها نامیده شده (درمنابع سومری واکدی دیده می شود)
885 قبل از میلاد/ نام شاه آذربایجان مکت یارا/ جنگ بر روی دریاچه ارومیه با آشورها بی حاصل بود.
880-883 قبل میلاد/حمله تکولتی آشوری به خاک مانناها درآذربایجان
881 قبل میلاد/ نام فارمانروای جنگی  آذربایجان نورآداد که از آشور شکست خورد
880 قبل میلاد/ مردم  آذربایجان (زاموا) دوباره استقلال سرزمین ماننا را به دست آوردند
834-727 قبل میلاد/ سلطنت اوآلکی شاه ماننا در کتیبه های آشوری
810-825 قبل میلاد/  ائشپوئینی شاه اورارتو آذربایجان را تصرف کرد
810-824 قبل میلاد/ شامسی آداد پنجم از آشور آذربایجان را تصرف کرد
828 قبل میلاد/ حمله بزرگ دوم آشوربه آذربایجان
820 قبل میلاد/  شاه آشور به ماننا حمله کرد
806-809 قبل میلاد/  آداد نئراری حمله مجدد به ماننا
810 قبل میلاد/ حمله اورارتو به آذربایجان
801 قبل میلاد/ حمله مجدد اورارتو به آذربایجان
800 قبل میلاد/اشاره به نام توروک ها در آذربایجان در کتیبه های شمشی آددا
772-775 قبل میلاد/ درگیری اورارتونیان و آشوریان در جنوب ماننا
773-768 استقلال مانناهای آذربایجان
750 قبل میلاد/ اورارتوها دوباره به مانناها( آذربایجان) حمله می کنند
744 قبل میلاد/ میلاد/ شاه ماننا ایرانزو بود با آشورهمکاری نمود
743 قبل میلاد/ شکست اورارتو از تیگلت پیلسر آشور و توقف لشکرکشی های اورارتو علیه ماننا
745-728 قبل میلاد/ اتحاد ماننا و هم پیمانی با آشور
728-720 قبل میلاد/ قدرت بالای ماننا همپا با آشور و اورارتو
719 قبل میلاد/  ایرانزو – حرکتهای جدایی طلبانه در داخل ماننا بخش کردستان ( زکرتو) به تحریک اورارتوئیان
717 قبل میلاد/ درگذشت پادشاه ماننا ایرانزو دراوج نیرومندی / تغییر نام ماننا به اتروپاتن بعد از لشکرکشی اسکندر
717 قبل میلاد/ جانشینی پسر ایرانزو بعنوان پادشاه آذربایجان به نام  آزا
716 قبل میلاد/ توطئه اورارتوها و قتل آزا
716 قبل میلاد/ جانشینی پسر دوم پادشاه ایرانزو به نام اولوسونو با همکاری آشوریان درپایتخت ایزیرتو
716 قبل میلاد/ آزا ( پسر ایرانزو) – قتل آزا و قرار دادن پیکرش بر او  (آ اوش= سهند) توسط شورشیان
715 قبل میلاد/ اولوسونو ( پسر ایرانزو)  سیاست همکاری پادشاه با اورارتوئیان – جدایی کردستان از امپراطوری مقاومت در مقابل دیوکس پادشاه ماد و شکست او
714 قبل میلاد/ قدرت اقتصادی منطقه-حمله سارگن – اخراج آشوریان و اورارتوئیان
702 قبل میلاد/ نام پادشاه ماننا بئلخانو شاهی کاردان و مقتدر
676 قبل میلاد/ حمله آشور به امپراطوری ماننا و شکست خوردن آشوریان
653 قبل میلاد/  سلسله اسکیت ها (ایش اوغوزها) درماننا
640-641 قبل میلاد/ نام آذربایجان: دومان منده- دوغدومی شاه آذربایجان
674  قبل میلاد/ حاکمیت اشگوزها در کتیبه های آشوری در آذربایجان (ایش اوغوزلار)
673 قبل میلاد/شروع سلطنت آخسری در آذربایجان
673 قبل میلاد/ حمله اسرحدون آشوری به ماننا/ همکاری ماننا با ایچ اوغوزها و پیروزی ماننا بر آشوردرغرب دریاچه ارومیه
659-660 قبل میلاد/ حمله آشور به ماننا. تسخیر 8 دژ ماننایی /خراج گذار کردن آذربایجان
610-615 قبل میلاد/ اتحاد بخش جنوبی ماننا.ماد / پادشاه کی آخسار
590 قبل میلاد/ اسکیت ها – فرمانروایی به کل آسیا
330-550 قبل میلاد/ بر خلاف ادعاها در دوره هخامنشیان ماننا  مستقل بود
529 قبل میلاد/ حمله کوروش به آذربایجان / ملکه تومروس در کنار رود آراز او را از صفحه روزگار محو کرد
331-324 قبل میلاد/ پادشاهی آتروپات
223-187 قبل میلاد/ پادشاهی ارته بازان
63-312 قبل میلاد/ سلوکیان
224 قبل میلاد/حاکمیت اشکانیان (ایش اوغوزها)
100-66قبل از میلاد/ پادشاهی امرتات
65-56 قبل میلاد/ پادشاهی آریوبرزن
56-20 قبل از میلاد/ پادشاهی آرتا وزرد
9 قبل میلاد/ گایوس.ی.لیوس سلوکی
20 قبل از میلاد/ سلطنت آسینالوس سلوکی در آذربایجان
20 قبل میلاد تا 20پس از میلاد/ آریوبرزن ۲(اشکانی ها همان ایش اوغوزها از اول میلاد حاکم بودند)
79-81میلادی/ سلطنت اردوان(اردوغان) اشکانی در آذربایجان
178میلادی / حمله خزرها به آذربایجان
224 میلادی/ حمله ساسانی ها-اردشیر بابکان به آذربایجان-نام سرزمین (آذر بیگ ان) دیده میشود.
589 میلادی/غلبه مجدد ایش اوغوزها
629-684 میلادی/ خزرها شمال ارس را اشغال کردند
643 میلادی/سیطره مغیرع بن شعبه بر آذربایجان حکومتهای حذیفه و عتبه بن فرقد سلمی در زمان عمر بر آذربایجان

646میلادی/ حمله عبدالله بن شبیل احمسی به آذربایجان
656 میلادی /اشعث بن قیس والی آذربایجان در زمان عثمان و علی (ع)
730 میلادی/ شکست عربها از خزرها دراردبیل
731میلادی/ اعربها به سرداری مسلمه بن عبدالملک به آذربایجان آمدند و خزرها را از آذربایجان بیرون رانند.
778میلادی/ حاکمیت جاودان بن شهرک-خرمیان (هوروم لار)
816-837 میلادی/ فرماندهی بابک در زمانی که آذربایجانی ها از خلیفه تبعیت نمیکردند
836 میلادی/ حمله احمد بن جنید اسکافی به آذربایجان و دستگیر شدن وی به دست بابک
عزل زریق بن علی از آذربایجان توسط مامون و ارسال ابراهیم بن لیث بن فضل
879 میلادی/ حاکمیت محمد افشین / یوسف – پسران ابوالساج دیودست در آذربایجان
879 میلادی/  ابوالساج – آذربایجان را از حاکمیت خلیفه عباسی خارج  و دوباره مستقل کرد
884 میلادی/ یوسف ابن ابی الساج والی آذربایجان
927-934 میلادی/ قتل یوسف بن ساچ و دست به دست شدن حکومت
941 میلادی/ مرزبان بن مسافر (آل مسافر-سالاریان به ترکی کنگرها) یورش به آذربایجان-انقراض سلسله ساچ ها
961 میلادی/ حاکمیت اسماعیل کنگری(سالاریان)
965-990 میلادی/ حاکمیت وهسودان ساچ و ابراهیم ساچ بر دو بخش آذربایجان (ساچ لی لار)
1042 م میلادی/ حاکمیت محمد بن رواد – پسرش و جناء- پایتخت تبریز – سلسله روادیان
1032 میلادی/ بازگشت برخی طوایف ترکان از شرق
1054 میلادی/ حضور سلجوقیان در آذربایجان
1054 میلادی/  ابو منصور وهسودان شاه آذربایجان تابع طغرل سلجوقی و جنگ طغرل با رومیان
1064 میلادی/ حضور آلپ ارسلان سلجوقی در تبریز و جنگ با رومیان
1073 میلادی/  شاه قطب الدین اسماعیل بن یاقوتی شاه آذربایجان / سلجوقیان
1146-1175 میلادی/ حکومت آتابیگ ها(اتابکان)-شاه ایلدگز (ایل دنیز) بنیانگذار اتابکان آذربایجان (داماد سلطان مسعود سلجوقی)
1175-1186 میلادی/ اتابک نصر الدین محمد بن ایلدگز (ایل دنیز۲) ملقب به محمد جهان پهلوان
1186-1191 میلادی/ مظفرالدین قزل ارسلان عثمان
1191-1210 میلادی/ اتابک نصرالدین ابوبکرمحمد
میلادی/ 1210-1225اتابک مظفرالدین اوزبک محمد
1220 میلادی/ ایلخانان و پایتختی امپراطوری در آذربایجان-سه بار لشگر کشی امیر تیمور به آذربایجان و انتخاب پایتختی
1335-1336 میلادی/ سلطنت آرپاخان که از ترکان شرقی بود
1343   میلادی/ ال چوپان – حسن کوچک چوپانی – قتل توسط زنش عزت ملک. پایتخت تبریز
1374 میلادی/  قیام نهضت حروفیه در تبریز به رهبری فضل الله نعیمی –قتل 1394
1339 میلادی/ حکومت آل جلایر ترک در آذربایجان
1374 میلادی/ آل جلایر- شیخ اویسی در تبریز درگذشت (قبردر شادباد مشایخ تبریز)
1374 میلادی/ حکومت فرزندش- سلطان حسین (قتل به دست برادرش سلطان احمد)
1375 میلادی/ قره یوسف قره قویونلو و اعلام استقلال از جلایریان
1378-1387 میلادی/ حکومت قره محمد قره قویونلو
1400 میلادی/ جنک قره قویونلوها و تیموریان و شکست قره یوسف
1406 میلادی/ بازگشت قره یوسف به حاکمیت با کمک مصری ها
1410 میلادی/ حاکمیت سلطان احمد- جنگ با قره یوسف قراقویونلو در دو فرسخی تبریز
1378-1420 میلادی/ قره یوسف قره قویونلو
1420-1437 میلادی/ قره اسکندر قره قویونلو
1437-1467 میلادی/ جهانشاه قره قویونلو
1468 میلادی/ سلطنت ملکه ارایش بیگم بعد از کشته شدن جهانشاه توسط اوزون حسن
1468-1470 میلادی/ حسن علی میرزا قره قویونلو
1470-1478 میلادی/ اوزون حسن (حسن پادشاه) آغ قویونلو
1478 میلادی/ ابولفتح سلطان خلیل آغ قویونلو
1478-1490 میلادی/ ابولمظفر سلطان یعقوب آغ قویونلو
1490-1492 میلادی/ ابولفتح سلطان بایسنقر آغ قویونلو
1492-1497 میلادی/ ابولمظفر سلطان رستم آغ قویونلو
1497 میلادی/ ابولفتح سلطان احمد آغ قویونلو
1497 میلادی/ ابولمظفر سلطان الوند آغ قویونلو
1497-1501 میلادی/ سلطان مراد آغ قویونلو
1514 میلادی/ تسلط سلطان سلیم عثمانی
1501-1524 میلادی/ شاه اسماعیل صفوی تاسیس امپراطوری صفوی با مرکزیت آذربایجان
1524-1576 میلادی/ شاه تهماسب وانتقال پایتختی به قزوین
1576-1577 میلادی/ شاه اسماعیل دوم
1577-1590 میلادی/ فرهاد پاشا – حاکمیت عثمانیان
1607-1623جگهای صفویان و عثمانیان و دست به دست شدن آذربایجان
1588-1629 میلادی/ شاه عباس و انتقال پایتخت به اصفهان و باز پس گیری بخشهایی ازآذربایجان ازعثمانی
1629-1735 میلادی/ شاهان صفوی
1735 میلادی/ حاکم ابراهیم خان ظهیرالدوله (برادر نادرشاه) یکپارچه نمودن آذربایجان از 4 بیگلر بیگی به ایالت آذربایجان
افشاریان. امیراصلان خان قرخلو ( پسر عمه نادرشاه ) پایتخت تبریز -فدراتیو شدن آذربایجان بعد از قتل نادرشاه تا آمدن عباس میرزا نایب السلطنه

(خان نشین تبریز – خوی خان نشین قره داغ ( کریم خان) 1747-5217خان نشین مراغه – ( علی قلی خان مقدم) خان نشین اردبیل ( علی خان شاهسون ) 1792خان نشین ماکو ( احمد سلطان) 1747-1778خان نشین سراب ( علی خان) 1747-1786
1791 میلادی/ حاکمیت آقامحمد خان قاجار در آذربایجان و شروع فتح سایر بلاد
1796 میلادی/ اعلام پادشاهی دردشت مغان آذربایجان توسط آقا محمد خان قاجاروتاسیس سلسله قاجاریه
1797-1834 میلادی/ فتحعلی شاه (شاهان قبل از تج گذاری حاکم مملکت آذربایجان می شدند)
1834-1848 میلادی/ محمد شاه قاجار
1848-1896 میلادی/ ناصرالدین شاه قاجار
1896-1906 میلادی/ مظفرالدین شاه قاجار
1906-1909 میلادی/ محمد علی شاه قاجار
1909-1925 میلادی/ احمد شاه قاجار
1920 میلادی استقلال شش ماهه توسط شیخ محمد خیابانی از دولت مرکزی
1925-1945 میلادی/ تسلط پهلوی بوسیله غرب بر آذربایجان و تکه تکه کردن آن به استانها -مبارزه با زبان وهویت آذربایجان
1945-1946 میلادی/ حکومت یک ساله فرقه دموکرات با حمایت شرق- جعفر پیشه وری
1946 میلادی/ یورش پهلوی بر آذربایجان و قتل عام مردم و ادامه سیاستهای استعمارگرایانه
الف: ماد نیز مانند هخامنشی امری مبهم در تاریخ است. ماد به معنی سرزمین بوده و در کتیبه ها با مادماننا یکسان گرفته شده است و افسانه نگاری یونانیان گویا بر تاریخ نگاری این منطقه تاثیرداشته است. از ماد نه خط نه اثر وهیچ نشانه قابل اتکا یافت نشده است.
ب: آذربایجان بعنوان واحدی جغرافیایی متشکل بوده و در اکثر دوره ها بر مناطق وسیعی از قفقاز و ترکیه و عراق و ایران حاکم بوده است. آذربایجان ثروتمند و صلح جو بود و هرگز یک ملت مهاجم نبوده است و اجازه تهاجم نمیداد.
ج: آذربایجان بعد از اسلام بیشتر بعنوان یک ایالت یا مملکت ( مانند ممالک محروسه ایران) شکل اداره فدرالی داشت.
د: این رویدادنامه کامل نیست چون اولا مرزها به دست افراد جابجا می شدند و مرز رسمی و قراردادی مثل امروزوجود نداشت. ما ویکی پدیا و محققین مامورو دانشگاه و کتابخانه و بودجه  نداریم .در اصل این رویدادنامه بذری برای رویش جنگل علم در مورد تاریخ آذربایجان است. این رویدادنامه را لازم است جوانان محقق ما دقیقا کنترل و روز به روز کامل کنند.
اسن قالین- رحیم آغ بایراق

/منبع: کانال دکتر رحیم‌بقال اصغری