آمادگی کشورها برای کاهش تراز آب کاسپین/ارائه سناریوی آخرالزمانی برای تغییرات سطح آب کاسپین
بر اساس یک سناریوی جهانی، حوضه دریای خزر با افزایش دمای کره زمین، کاهش بارش و افزایش تبخیر در خزر و در نهایت کاهش تراز مواجه خواهد شد و بر اساس این سناریوی پرطرفدار، برای کشورهای حاشیه خزر شمالی یک فاجعه به شمار می‌رود؛ چرا که بسیاری از شهرهای ساحلی این منطقه دسترسی خود را به دریا از دست می‌دهند و برخی تاسیسات نظیر آب شیرین‌کن‌ها کارایی خود را از دست خواهند داد.
به گزارش باش خبر وبه نقل از ایسنا، دکتر عبدالمجید نادری، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی امروز در وبینار نوسانات تراز دریای خزر، یکی از موضوعات مهم مطرح در دریای کاسپین را نوسانات سریع تراز آب این دریا عنوان کرد و گفت: این امر، تهدیدات و فرصت‌هایی را به لحاظ اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد.
وی اضافه کرد: از میان ۱۰ تهدید عمده جهانی برای ثبات اقتصادی و امنیتی کشورها، ۵ عامل به تغییرات محیطی و اقلیمی باز می‌گردد. تغییر اقلیم جاری به طور کلی با افزایش تبخیر و تغییر در رژیم بارش موجب کاهش تراز دریاچه‌ای جهان شده‌اند، به طوری که برخی از مطالعات نشان می‌دهد که تغییر اقلیم جاری موجب خشک شدن بیش از ۱.۴ میلیون دریاچه در جهان و یا موجب کاهش تراز آب آنها شده است.
نادری اضافه کرد: دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه روی زمین با سناریوهای مختلفی از تغییرات تراز روبرو است و شناخت و پیش‌بینی آن می‌تواند با توجه به تحولات جهانی برای کشور، فرصتها و یا تهدیداتی را رقم بزند.
این محقق حوزه دریای خزر، این دریاچه را واقع در مرز میان آسیا و اروپا با کشیدگی شمالی-جنوبی دانست که در حوضه شمالی آن یخبندان وجود دارد و یادآور شد: آب این دریا “لب‌شور” و فاقد جزر و مد قابل توجه است، ولی نوسانات سریع بلندمدت را تجربه کرده است و رود ولگا با ۸۵ درصد، مهمترین منبع تامین آب خزر به شمار می‌رود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با اشاره به سابقه نوسانات آب دریای کاسپین، یادآور شد: در طی ۲۰ هزار سال گذشته تراز این دریا تا حدود ۳۰ متر بالاتر و ۱۲۰ متر پایین‌تر از تراز امروزی نوسان داشته است و در ۲۵۰۰ سال اخیر نیز تراز این دریا بین منهای ۱۹ تا منهای ۳۲ متر (۸ متر بالاتر و ۵ متر پایین‌تر از تراز امروزی) جا به جا شده است و این امر موجب جا به جایی برخی از شهرها و بنادر در سواحل دریای خزر شده است.
وی نمونه جابه‌جایی شهرها را خرابه‌های “دَهستان” دانست که زمانی مرز میان ایران و ترک‌های آسیای میانه در ساحل شرقی دریای خزر بوده است و امروزه ده‌ها کیلومتر دور از ساحل و در نزدیکی شهر “قزل‌آروات” کشور ترکمنستان قرار دارد.
نادری افزود: امروزه عمده آب ورودی به دریای خزر از طریق بارش‌های ناشی از سیستم‌های “غرب‌وزان” در حوضه آبریز آن به ویژه حوضه ولگا تامین می‌شود، ضمن آنکه در ۱۰ سال گذشته سامانه “مونسون” آسیایی (مونسون شرق آسیا و مونسون اقیانوس هند) می‌توانسته تا داخل قاره آسیا و کوه‌های “تیان‌شن” نفوذ کند و احتمال می‌رود برخی نوسانات بسیار زیاد تراز خزر در حدود ۱۱ تا ۸ هزار سال پیش به دلیل نفوذ این سامانه بارشی باشد.
سناریوهای مطرح درباره کاسپین
وی با اشاره به برخی از سناریوهای مطرح شده در زمینه تغییرات تراز دریای خزر، گفت: یکی از این سناریوها، مهاجرت سیستم‌های غرب‌وزان به عرض‌های بالاتر جغرافیایی است که در نتیجه این امر، افزایش بارش در حوضه ولگا و افزایش تراز آب خزر را موجب خواهد شد، ولی این سناریو طرفداران زیادی ندارد؛ اما با توجه به آنچه که در ۹۵۰۰ سال پیش رخ داد و مهاجرت رو به شمال سیستم‌های اقلیمی حاکم بر منطقه و تجربه دیرینه اقلیمی، نشان می‌دهد که افزایش تراز دریای خزر در طی گرم شدن زمین محتمل‌تر است.
وی سناریوی دوم مطرح شده در این زمینه را سناریوی افزایش دمای کره زمین، کاهش بارش و افزایش تبخیر در خزر و در نهایت کاهش تراز خزر عنوان کرد و ادامه داد: این سناریوی پرطرفدار برای کشورهای حاشیه خزر شمالی یک فاجعه به شمار می‌رود؛ چرا که بسیاری از شهرهای ساحلی این منطقه دسترسی خود را به دریا از دست می‌دهند و برخی تاسیسات نظیر آب شیرین‌کن‌ها کارایی خود را از دست خواهند داد.
به گفته وی،
بسیاری از کشورهای این حوضه خود را برای سناریوی دوم آماده می‌کنند.
نادری، سناریوی سوم مطرح در خصوص نوسانات تراز خزر را ایجاد تعادل میان افزایش بارش در حوضه ولگا و تبخیر در خزر و در نتیجه عدم تغییر معنادار در تراز خزر عنوان کرد و افزود: برخی این سناریوی محافظه‌کارانه را به سایر سناریوها ترجیح می‌دهند. در این سناریو تغییرات تراز دریای خزر در حدود یک تا ۳ متر تا سال ۲۰۵۰ پیش بینی شده است.
وی خاطر نشان کرد: در یک سناریو آخرالزمانی پیش بینی شده است که حوضه شمالی دریای خزر تا پایان قرن جاری به طور کلی خشک شود و سواحل جنوب شرقی خزر در ایران و ترکمنستان نیز با عقب نشینی گسترده دریا همراه باشد.
این محقق با بیان اینکه بر اساس این سناریو، کاهش تراز دریای کاسپین موجب تشدید اثرات اقلیمی به صورت محلی و منطقه‌ای خواهد شد، گفت: خشک شدن خزر ناشی از کاهش تراز آب کمتر متوجه سواحل ایران می‌شود که دلیل آن شیب زیاد سواحل ما است و این امر یکی از مزایا و فرصت‌های کشور در این شرایط به شمار می‌رود.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی، خاطر نشان کرد: بر اساس سناریوهای کاهش بارش و کاهش تراز خزر، بیشترین آسیب متوجه کشورهای روسیه و قزاقستان خواهد شود؛ به گونه‌ای که سواحل این کشورها تا حدود ۱۵۰ کیلومتر دورتر خواه بود و این به معنای غیر قابل استفاده شدن بسیاری از تاسیسات ساحلی نظیر بنادر در این مناطق است.
بحران‌های زمینی مرتبط با نوسانات تراز خزر
وی با بیان اینکه بررسی اسناد و داده‌های تاریخی و دستگاهی نشان می‌دهد که تراز خزر همزمان با حوادث مهم تاریخی مهم بوده است، افزود: نمونه آن کاهش تراز خزر در حدود ۵۰۰ سال بعد از میلاد مسیح همزمان با ساخت دیوار گرگان، دیوار دربند، بندر دربند و ساخت بندر آبسکون از سوی ساسانیان بوده است. در سال ۱۳۰۴ میلادی به دلیل وقوع سیل عظیم “رباط” و “آبسکون” به زیر آب رفتند.
نادری ادامه داد: دریانوردی ایرانیان در دریای خزر از نیمه‌های قرن ۱۷ میلادی تحت تاثیر تغییرات عظیم جغرافیای سیاسی جهان مانند قدرت گرفتن عثمانی، روسیه و انگلستان بر سر تسلط بر کشتیرانی در دریای خزر و تضعیف صفویه، قرار گرفت و در کنار این مساله، نوسانات دریای خزر و ویژگی‌های اقیانوس‌شناختی خزر نیز توسعه کشتیرانی در دریای خزر را با مشکلات زیادی مواجه کرد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی با تاکید بر اینکه نوسانات تراز دریای خزر به دلایل طبیعی از گذشته تا کنون وجود داشته و بخشی از طبیعت و ماهیت دریاچه خزر است، یادآور شد: از این رو شناخت عوامل طبیعی نوسانات تراز دریای خزر و تفکیک آن از عوامل انسان‌ساخت در طی تغییر اقلیم جاری اهمیت زیادی دارد؛ چرا که نوسانات خزر می‌تواند فرصتها و تهدیدهایی را متوجه کشور کند.
نادری با تاکید بر اینکه دریای خزر یک فرصت بی‌همتا برای کشور به شمار می‌رود، اظهار کرد: نوسانات تراز دریای خزر در صورتی که بتوان به درستی از آن بهره‌برداری کرد، می‌تواند در تبدیل ایران به عنوان یک کریدور اصلی بین‌المللی نقش ایفا کند.
