چالش‌های آموزش مجازی و حضوری
بعد از گذشت دو سال از شیوع ویروس کرونا و مجازی شدن آموزش‌های مدارس، اکنون مدارس بازگشایی شده‌اند و این امر، نظام آموزشی و خانواده ها را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
به علت شیوع کرونا، مدارس به مدت دو سال تعطیل بودند و تمامی آموزشها و آزمون‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شد و آموزش مجازی معلم ها، دانش آموزان و اولیا را با چالش‌های جدیدی روبرو کرده بود، حالا پس از کم رنگ شدن شیوع این ویروس و با تصمیم ستاد مبارزه با کرونا، مدارس بازگشایی شدند و آموزشها به‌صورت حضوری تداوم دارند اما این موضوع هنوز هم با نگرانی‌های خاصی از سوی جامعه بزرگ معلمان، دانش آموزان و اولیا همراه است.
چالش‌های آموزش مجازی و حضوری
آسیب‌های آموزش مجازی در میان دانش‌آموزان
یک روانشناس تربیتی نیز در خصوص آسیب‌های آموزش مجازی در میان دانش‌آموزان به ایسنا می‌گوید: فضای مجازی، فضایی است که در عین داشتن تهدیدها و محدودیت‌ها، می‌تواند فرصتها و قابلیت‌های بسیاری را نیز به همراه داشته باشد. به جای برخوردهای سلبی با شبکه‌های اجتماعی مجازی و منع دانش‌آموزان از استفاده از این رسانه‌ها بهتر است با اجرای برنامه‌های ارتقاء فرهنگی و آموزشی، آنها را از فرصتها و تهدیدهای این رسانه‌های اجتماعی آگاه کرد و مهارت و سواد رسانه‌ای نوجوانان و جوانان و خانواده‌های آنها را برای استفاده بهتر از این ظرفیت ممتاز افزایش داد.
دکتر مهدی راثی ادامه می‌دهد: بررسی‌های علمی نشان می‌دهند، فضای مجازی می‌تواند به‌عنوان یک منبع حمایتی و فرار از تنهایی عمل کرده و منجر به به زیست روانی و افزایش اعتماد اجتماعی شود و در افزایش عزت نفس، حمایت اجتماعی ادراک شده، افزایش سرمایه اجتماعی، شادکامی و حمایت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، حمایت‌های عاطفی، دوستی‌ها و تعاملات مجازی با اطرافیان موثر واقع شود.
راثی خاطرنشان می‌کند: یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند استفاده‌ی افراطی از فضای مجازی و وسایل نوین ارتباطی می‌تواند در دراز مدت به افسردگی، اضطراب، اضطراب تحصیلی، فشار روانی و پرخاشگری منجر شود؛ یافته‌های علمی همچنین نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی تاثیر مخربی در سلامت روان، عزت نفس، رضایت از زندگی و ارتباطات اجتماعی افراد دارد و می‌تواند علائم اضطراب، بی‌خوابی، شکایات جسمانی و کارکرد اجتماعی نامناسب را در پی داشته باشد.
او یادآور می‌شود: بروز اختلالات افسردگی و افکار خودکشی، خود بیمار انگاری، نشانه‌های بیماری وسواس، اختلال پارانویا، انزوای اجتماعی، درون گرایی، بی‌ثباتی هیجانی و عدم سازگاری از جمله عوارض اعتیاد به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است.
او تاکید می‌کند: استفاده‌ی بیش از حد از اینترنت در دانش آموزان با حذف تعاملات اجتماعی، کاهش ارتباطات خانوادگی، عضویت در گروه‌های مجازی بجای واقعی و کاهش حمایت اجتماعی ادراک شده موجب احساس تنهایی و در نهایت افسردگی در دانش‌آموزان می‌شود که استفاده‌ی افراطی از اینترنت در دانش آموزان علاوه بر آسیب‌های جدی روانشناختی به کاهش عملکرد تحصیلی نیز منجر خواهد شد.
این روانشناس تربیتی متذکر می‌شود: همه‌گیری کُووید–۱۹ و تعطیلی مدارس، مراکز آموزشی را ناگزیر به تلفیق آموزش برخط با روش‌های سنتی یادگیری کرد که به علت ساختار و ماهیت خود مشکلاتی را برای دانش‌آموزان، معلمان و والدین به همراه داشته است.
او می‌گوید: نبود عدالت آموزشی و توزیع نامناسب امکانات آموزشی، مشکلات فرایند یاددهی-یادگیری و سنجش در نظام تعلیم و تربیت کشور، فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم در کشور برای آموزش‌های آنلاین و کمبود امکانات پایه، عدم دسترسی به اینترنت برای گروهی از دانش آموزان به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها، شکایت از ناکارآمدی نرم‌افزارهای طراحی شده مثل نرم افزار شاد و منابع دیجیتالی و مهارت پایین استفاده از فناوری‌های نوین در معلمان و دانش آموزان از جمله آسیب‌های فضای مجازی است.
او ادامه می‌دهد: آسیب‌های استفاده‌ی افراطی دانش‌آموزان از اینترنت، نبود انگیزه در معلمان به‌علت مشکلات و فشار شغلی، حقوق پایین و…، کاهش کارآمدی معلمان، همکاری‌نکردن والدین با مدارس و سواد رسانه‌ای پایین در آنها، مشکلات آموزش‌های تلویزیونی دروس، برهم‌خوردن نظم خانه و ناآشنایی با عناصر و مهارت‌های آموزشی والدین از جمله آسیب‌های بعدی آموزش مجازی است.
راثی اظهار می‌کند: بیشترین آسیب آموزش مجازی در دوران کرونا متوجه دانش آموزان به‌ویژه دانش آموزان ابتدایی بود چراکه آموزش مجازی جای آموزش حضوری را نخواهد گرفت، مدرسه برای دانش آموز صرفاً کارکرد آموزشی ندارد بلکه سبب تعامل با دوستان، تبادل تجربه، تقویت روابط اجتماعی، جامعه پذیری و در کل شگل‌گیری شخصیت دانش‌آموز می‌شود.
او تاکید می‌کند: در اجتماع بزرگتر از خانه، دانش‌آموزان بسیاری از مهارت‌های ضروری برای زندگی را در مدرسه یاد می‌گیرند و یا بسیاری از آموخته‌های خود در نهاد خانواده را در مدرسه به آزمون می‌گذارند؛ بنابراین معلم برای دانش‌آموز دوره‌ی ابتدایی به الگوی بی‌بدیل تبدیل می‌شود و در دوران راهنمایی و نوجوانی همسالان نقش ممتازی در فرآیند شکل‌گیری شخصیت پیدا می‌کنند که این موضوعات اساسی که در بهداشت روان دانش آموزان نقش حیاتی دارند.
او اضافه می‌کند: در ایام شیوع ویروس کرونا، دانش‌آموزان دچار آسیب‌های جدی شدند که باید متولیان تعلیم و تربیت در این زمینه، تدبیری جدی اتخاذ کنند؛ کاهش جدی رشد و پیشرفت تحصیلی، ناسازگاری هیجانی، ضعف سازگاری، برخوردهای تکانشی در منزل، ضعف در برقراری ارتباط با دوستان خصوصاً در میان کودکان ابتدایی، گوشه‌گیری و انزوا، نبود تحرک و چاقی، عزت نفس پایین و کاهش اعتماد به نفس و احساس خودتوانی ضعیف می‌تواند از آسیب‌های جدی آموزش‌های مجازی در دوران کرونا باشد.
او ادامه می‌دهد: البته ایام کرونا و حضور دانش‌آموزان و معلمان در فضای مجازی، بالطبع آموزش‌های اجباری آموزش و کار با فن آوری نوین را با خود به همراه داشت که در آینده حتماً موثر خواهد بود چراکه بهره‌گیری از فن‌آوری‌های نوین در کنار آموزش‌های سنتی در آینده‌ای نه چندان دور گریزناپذیر خواهد بود.
این روانشناس تربیتی با اشاره به راهکارهای کاهش استفاده دانش آموزان از تلفن همراه، بیان می‌کند: استفاده‌ی افراطی دانش‌آموزان از اینترنت و حضور در فضای مجازی می‌تواند آسیب‌های اساسی در حوزه سلامت جسمانی مانند ضعیف شدن بینایی و آسیب‌های شناختی روانی جدی چون وقفه در پیشرفت تحصیلی، ناسازگاری هیجانی، برخوردهای تکانشی، گوشه گیری و انزوا، نبود تحرک و چاقی، خود پنداره منفی، عزت نفس پایین و کاهش اعتماد به نفس و … وارد کند؛ بنابراین ضروری است برای استفاده از این فضای مجازی و پیشگیری از آسیب‌های آن، برنامه‌ای جدی تدوین و با نظارت دقیق اجرا شود.
او می‌گوید: تعیین محدودیت زمانی جهت استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و نظارت کافی در خصوص نحوه‌ی استفاده دانش آموزان از فضای مجازی توسط والدین حتماً ضروری خواهد بود البته توصیه‌ی معلمان و مشاوران در این زمینه در دانش آموزان موثر خواهد بود.
او خاطرنشان می‌کند: با تعریف و اجرای رفتارهای ناهمساز و مغایر با حضور در فضای مجازی چون ورزش و حضور در سالن‌های ورزشی، پیاده روی، دید و بازدید، استفاده از برنامه‌های خوب تفریحی چون مشاهده برنامه خوب، بانشاط و آموزنده تلویزیون و… می‌توان به آسیب‌های ناشی از عوارض فضای مجازی و آموزش مجازی غلبه کرد.
چالش‌های حضوری شدن مدارس
راثی همچنین در رابطه با چالش‌های حضوری شدن مدارس، متذکر می‌شود: نباید از این دانش‌آموزان مانند گذشته توقع داشت چراکه آسیب‌های کرونا بسیار جدی بوده و کارهای جبرانی در این زمینه بسیار ضروری است؛ بنابراین متولیان آموزش و پرورش تدابیر جدی برای تقویت وضعیت یادگیری و یادداری این دانش آموزان باید اتخاذ کنند.
او ادامه می‌دهد: برگزاری جلسات جبرانی و مرور فشرده دروس گذشته یا حتی مقطع تحصیلی قبلی، تلاش برای معنادار کردن یادگیری دانش آموزان، اصلاح یادگیری‌های معیوب و عمق بخشی به یادگیری آنها با سنجش‌های مستمر می‌تواند در کوتاه مدت به حذف برخی از آسیب‌های دوران کرونا کمک کند، البته بهتر است از ظرفیت فضای مجازی نیز با رفع نواقصات موجود و آموزش مهارت‌های بهره‌گیری خوب از این فضا در کنار آموزش‌های حضوری استفاده شود.
او اضافه می‌کند: انتشار فایل آموزشها، بارگذاری تکالیف و ارائه‌ی بازخورد در این فضا توسط معلمان به بهبود یادگیری و یادداری دانش آموزان کمک خواهد کرد، باوجود اینکه در دو سال گذشته سطح آموزشها و یادگیری کاهش یافته بود، اکنون در یادگیری مشکلی ایجاد نمی‌شود.
این روانشناس تربیتی یادآور می‌شود: بدون شک عوارض ناشی از شیوع کرونا در حوزه‌ی آموزش به این زودی قابل جبران نبوده و حتماً مشکلاتی را برای دانش آموزان و معلمان حتی خانواده‌ها ایجاد خواهد کرد، عادات رفتاری دانش‌آموزان از تعطیلی مدارس بهم خورده و شکل‌گیری عادات جدید مستلزم زحمات جدی خواهد بود؛ بنابراین متولیان تعلیم و تربیت در کاهش این عوارض باید برنامه‌های جدی طراحی و اجرا کنند.
او در ارتباط با وضعیت آموزشها نیز می‌گوید: در گذشته معمولاً از روش‌های سنتی در آموزش و پرورش استفاده می‌شد اما کرونا باعث شد از فن‌آوری‌های نوین نیز در فرآیند تعلیم و تربیت استفاده شود، بنابراین ضرورت دارد در مقطع کنونی و در دوره‌های آتی نیز از فن‌آوری‌های نوین، محصولات رسانه‌ای، ظرفیت‌های آموزش مجازی به‌عنوان رویه تکمیلی در کنار روش‌های سنتی استفاده شود.
او ادامه می‌دهد: در مقاطع ابتدایی و دوره‌ی اول دبیرستان استفاده هم‌زمان از دو شیوه و عینیت بخشی به آموزش و بهره‌گیری از محصولات جذاب رسانه‌ای چه دیداری و یا شنیداری به توفیقات در حوزه‌ی یادگیری و یادداری کمک خواهد کرد.
راثی در خصوص نقش خانواده‌ها نیز خاطرنشان می‌کند: توفیق آموزش و پرورش در انجام ماموریت‌های خود بدون همراهی خانواده‌ها به‌ویژه در سنین کودکی ممکن نبوده و ضروری است والدین در پشتیبانی کودکان دانش‌آموز خود فعال باشند؛ بیشتر اوقات دانش آموزان در خانواده سپری می‌شود و انجام تکالیف و تثبیت یادگیری اگر با نظارت والدین باشد، توفیق آمیز خواهد بود.
او اظهار می‌کند: ضرورت دارد مدارس ارتباط با اولیای دانش‌آموزان را جدی بگیرند و از وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان بازخوردهای به‌موقع در اختیار والدین قرار دهند و آنها را در فرآیند یادگیری فرزندان خود وارد کنند.
او در تشریح مشکلات سیستم آموزشی کشور تاکید می‌کند: نبود عدالت آموزشی و توزیع نامناسب امکانات آموزشی، مشکلات فرایند یاددهی-یادگیری و سنجش در نظام تعلیم و تربیت کشور، فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم در کشور برای آموزش‌های آنلاین و کمبود امکانات پایه، عدم دسترسی به اینترنت برای گروهی از دانش آموزان خصوصاً در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها، شکایت از ناکارآمدی نرم‌افزارهای طراحی شده مثل نرم افزار شاد و منابع دیجیتالی، مهارت پایین استفاده از فناوری‌های نوین در معلمان و دانش‌آموزان و کاهش کارآمدی معلمان از جمله این موارد است.
او در پایان با اشاره راهکارهای ارتقاء وضعیت آموزشی کشور یادآور می‌شود: ارتقاء سواد رسانه‌ای، معرفی سایت‌ها و کانال‌های معتبر علمی، فرهنگی، ورزشی، هنری و … توسط دبیران، مربیان و مشاوران مدارس به دانش آموزان و خانواده‌های آنان، تعیین محدودیت زمانی جهت استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و نظارت کافی در خصوص نحوه استفاده دانش آموزان از فضای مجازی توسط والدین، تسهیل تعامل میان مدرسه با والدین، بهبود پیام‌رسان‌ها، تامین منابع آموزشی دیجیتالی و افزایش کیفیت برنامه‌های آموزشی تلویزیون و فراهم‌کردن زیرساخت‌های آموزش نوین از جمله راهکارهای ارتقاء وضعیت آموزشی کشور است.
بیش از ۹۸ درصد دانش‌آموزان در مدارس آذربایجان شرقی حضور یافتند
معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی در این خصوص به ایسنا می‌گوید: براساس یافته‌ها و تحقیقات، وضعیت آموزشی و تربیتی در دوران شیوع ویروس کرونا آسیب بیشتری متحمل شد که در چهار عرصه آسیب آن شدیدتر است.
عاشور اکرمی ادامه می‌دهد: اولین مورد نابرابری عدالت آموزشی و تربیتی بود که به لحاظ اینکه فاصله‌ای میان غنی و فقیر و شهری و روستایی وجود دارد، سبب شد تا نابرابری شدید آموزشی و تربیتی ایجاد شود.
او اضافه می‌کند: دومین مورد کاهش کیفیت آموزشی و تربیتی بود، به لحاظ اینکه زمان آموزش کاهش یافت و براساس برنامه‌های هفتگی در دوره‌ی ابتدایی ۲۵ دقیقه و حدلاکثر سه جلسه در روز، در دوره‌ی متوسطه اول ۳۰ دقیقه حداکثر سه جلسه در روز و در دوره‌ی متوسطه دوم ۳۵ دقیقه حداکثر سه جلسه در هفته بود که زمان آموزشها کاهش یافت و کیفیت آموزشی بدتر شد.
او خاطرنشان می‌کند: در دوران شیوع ویروس کرونا، سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان تهدید شد و اغلب دانش‌آموزان دچار افزایش وزن شده و به لحاظ اینکه در خانه ماندند، فشار روانی عاطفی بسیاری را متحمل شدند.همبستگی اجتماعی دانش آموزان کاهش یافت، رتباطات و روابط اجتماعی کمتر شده و از دوستان خود فاصله گرفتند.
او با بیان اینکه براساس برخی از یافته‌ها و تحقیقات، هر ماه آموزش مجازی معادل دو ماه غیبت مطلق دانش‌آموز از مدرسه است، یادآور می‌شود: صد در صد مدارس استان بازگشایی شده‌اند و آموزش مجازی صرفاً برای دانش‌آموزای که بیماری زمینه‌ای دارد و دانش‌آموزی که علائم بیماری کرونا دارد یا به کرونا مبتلا شده است،مجاز هست و این افراد می‌توانند آموزش رسمی را از طریق مدیران و معلمان به صورت مجازی دریافت کنند.
او تاکید می‌کند: آموزش رسمی برای دانش آموزان حتماً باید به‌صورت حضوری باشد و بالای ۲۸۰۰ مورد بازدید در این ایام از مدارس استان انجام شد که طبق نظرسنجی‌ها، دانش آموزان و معلمان بسیار علاقه‌مند هستند که در مدرسه باشند.
او اظهار می‌کند: مدیران مدارس، دانش آموزان را سطح بندی می‌کنند و دانش آموزانی که در مورد آنها نابرابری عدالت آموزشی اتفاق افتاده است، را جدا کرده و کلاس‌های تقویتی و جبرانی برای آنها برگزار می‌کنند و از فضای شاد به‌عنوان مکمل استفاده می‌شود.
معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی متذکر می‌شود: این آموزش‌های جبرانی با یک ماه انجام نمی‌شود امیدواریم در ادامه این جبرانی‌ها، دانش آموزانی که از سطح یادگیری پایین‌تری برخوردار هستند،در تابستان نیز از آن بهره ببرند.
او اضافه می‌کند: معلمان و دانش‌آموزان طبق نظرسنجی‌ها از آموزش حضوری راضی بوده و به علت مساعد بودن هوا تهویه کلاس‌ها به خوبی انجام می‌شود، فاصله اجتماعی دانش‌آموزان نیز بر اساس مصوبه‌ی ستاد ملی کرونا حذف شده و درها و پنجره‌ها باز بوده و فضا مناسب است.
او می‌گوید: روابط اجتماعی دانش‌آموزانبسیار خوب شده است و دانش‌آموزان از برقراری ارتباط راضی هستند.
اکرمی با تاکید بر اینکه ۹۸ درصد دانش‌آموزان در مدارس حضور یافتند، اظهار می‌کند: افت یادگیری و تربیتی دانش‌آموزان تنها با مدرسه رفع نشده و خانواده‌ها نیز باید همکاری تنگاتنگی با مدیران و معلمان داشته باشند و در باقی‌مانده‌ی سال تحصیلی و در تابستان نیز همکاری کنند تا بلکه افت یادگیری دانش آموزان برطرف شود چراکه اگر خانواده‌ها همکاری نکنند، این موارد به خوبی جا نمی‌افتد.
او یادآور می‌شود: همچنان باید پروتکل‌های بهداشتی در مدارس رعایت شود و استفاده از ماسک جدی گرفته می‌شود که خانواده‌ها باید با مدیران مدارس همکاری کنند تا دانش‌آموزان به کرونا مبتلا نشوند.
او همچنین در خصوص آمار واکسیناسیون دانش‌آموزان نیز خاطرنشان می‌کند: ۹۵ درصد دانش‌آموزان بالای ۱۲ سال دز اول و ۹۰ درصد دز دوم و پنج تا ۱۲ ساله‌ها نیز بالای ۳۸ درصد دز اول و ۱۷ درصد دز دوم واکسن کرونای خود را تزریق کرده‌اند که امیدواریم خانواده‌ها بحث واکسیناسیون را جدی بگیرند.//ایسنا
