دو خورگرفت و دو مه‌گرفت، هم‌ترازی مثال زدنی ۵ سیاره رویدادهای نجومی شاخص ۱۴۰۱ و احتمال عدم پرتاب فضاپیما به سمت سیاره سرخ از سوی آژانس فضایی اروپا به دلیل حمله روسیه به اوکراین از رخدادهای نجومی سال ۱۴۰۱ است و به گفته محققان حوزه نجوم برخورد دو ستاره در سال ۱۴۰۱ و ایجاد یک نواختر با رنگ قرمز درخشان مبنای علمی ندارد.
مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفت‌وگو با خبرنگار، به بیان رویدادهای شاخص نجومی در سال ۱۴۰۱ پرداخت و گفت: هر چند به جز رویدادهای قابل پیش‌بینی، برخی اتفاقات مانند حضور دنباله‌دارها و کشف سیارات فراخورشیدی و سیارک‌های جدید می‌توانند در هر سال خبرساز شوند، اما رویدادهای مهم سال ۱۴۰۱ به عنوان اولین سال از قرن پانزده خورشیدی به این شرح است.
وی اولین رخداد نجومی سال ۱۴۰۱ را رسیدن مهر تابان به نقطه اعتدال بهاری و آغاز نوروز ۱۴۰۱ عنوان کرد که در ساعت ۱۹ و ۳ دقیقه و ۳۶ ثانیه شامگاه روز یکشنبه ۲۹ اسفند خواهد بود؛ بنابراین روز دوشنبه اول فروردین ماه سال جدید و نوروز است.
عتیقی، دومین رویداد نجومی سال جاری را هم‌نشینی نزدیک سیارات “ناهید”، “بهرام” و “کیوان” ذکر کرد و یادآور شد: این پدیده نجومی بسیار شاخص بامداد سه‌شنبه، ۹ فروردین ماه ۱۴۰۱ رخ می دهد، در حالی که این ۳ جرم تقریبا در آرایش یک مثلث راست گوشه (قائم‌الزاویه) قرار دارند، می‌تواند یک رویداد جذاب نجومی قابل مشاهده با چشم غیرمسلح باشد که البته از درون تلسکوپ به مراتب زیباتر جلوه‌گر خواهد شد.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: علاوه بر آن فرصت خوبی است تا از همسایه‌های کره زمین یعنی سیارات خاکی ناهید و بهرام در یک قاب، عکس‌های نجومی با کیفیتی تهیه کرد، در حالی که در کنار سیاره دور دست و گازی سامانه خورشید یعنی سیاره حلقه بر گردن “کیوان” قرار دارند.
وی یادآور شد: بامداد یکشنبه، ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ این اجرام در یک خط قرار می‌گیرند و سیاره بهرام و کیوان به یکدیگر نزدیکترند. عبور خراشان سیارات کیوان و بهرام در بامداد سه‌شنبه، ۱۶ فروردین ماه ۱۴۰۱ نیز قابل مشاهده خواهد بود.
خورشیدگرفتگی‌ها و ماه گرفتگی‌های ۱۴۰۱
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران گفت: در سال پیش رو دو خورگرفت و دو مه‌گرفت به وقوع می‌پیوندد که اولین خورشید گرفتگی جزئی شنبه ۱۰ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ است که در جنوبگان و امریکای جنوبی قابل مشاهده خواهد بود و در کشور ما دیده نمی‌شود.
وی اضافه کرد: ولی خورشیدگرفتگی جزئی سه‌شنبه ۳ آبان ماه ۱۴۰۱ در سراسر ایران قابل مشاهده است. نکته بسیار مهم در این پدیده نجومی آن است که حتما باید عینک‌های استاندارد و مخصوص رصد کسوف برای مشاهده این پدیده مورد استفاده قرار گیرد؛ چرا که نور شدید خورشید برای چشم انسان بسیار خطرناک است و بدون استفاده از فیلتر و یا عینک‌های مخصوص، صدمات جبران ناپذیری را به چشمان انسان می‌تواند وارد کند.
عتیقی، اولین ماه گرفتگی سال ۱۴۰۱ را مربوط به شبانگاه دوشنبه، ۲۶ اردیبهشت ماه دانست که به صورت کامل رخ خواهد داد و گفت: این ماه گرفتگی در ایران قابل رؤیت نیست و دومین و آخرین ماه گرفت سال جاری، سه‌شنبه ۱۷ آبان است؛ این پدیده نیز یک مه گرفت کامل است، ولی در ایران قابل مشاهده نخواهد بود.
رویدادهای ملی و جهانی نجومی
عتیقی با اشاره به رویدادهای نجومی در سال ۱۴۰۱، خاطر نشان کرد: به جز رویدادهای آسمانی، برخی مناسبت‌های زمینی عاملی برای توجه همگان به آسمان و زیبایی‌های آن است که یکی از این مناسبت‌ها، روز و هفته جهانی ستاره شناسی است که با روشی خاص انتخاب می‌شود و در هر سال روزی متفاوت است. در سال ۱۴۰۱، روز شنبه ۱۷ اردیبهشت ماه برابر با ۷ می ۲۰۲۲، روز جهانی ستاره شناسی و از روز دوشنبه ۱۲ اردیبهشت تا یکشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ (۲ تا ۸ می ۲۰۲۲)، هفته جهانی ستاره شناسی خواهد بود.
وی یادآور شد: انجمن نجوم آماتوری ایران، همچون دو دهه گذشته برنامه‌های ویژه‌ای را برای این مناسبت نجومی اجرا می‌کند که متعاقبا جزئیات آن اعلام خواهد شد. البته روز ۱۳ شهریور هر سال که به نام “ابوریحان بیرونی”، اخترشناس نامدار ایرانی نامگذاری شده، طی یک دهه گذشته از سوی انجمن نجوم آماتوری ایران به عنوان “روز ملی ستاره شناسی” در فصل اوقات فراغت تابستان که با آسمان به نسبت صاف نیز همراه است، به علاقمندان برنامه‌های علمی ترویجی نجومی پیشنهاد شده است.
پدیده هم ترازی ۳ جرم آسمانی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: پدیده جذاب دیگر سال ۱۴۰۱، هم‌ترازی مثال زدنی سیارات “تیر”، “ناهید”، “بهرام”، “برجیس” و “کیوان” است که همگی آنها با چشم غیرمسلح در بامداد جمعه، ۳ تیر ۱۴۰۱ قابل مشاهده هستند و کمان ابروی آسمان نیز بین سیارات “ناهید” و “بهرام” این اجتماع بزرگ سیاره‌ای را همراهی کرده و بر جلوه این پدیده می‌افزاید.
مشاهده ۳ ابرماه در ۱۴۰۱
عتیقی از مشاهده ۳ اَبَرماه در سال جاری خبر داد و گفت: اولین اَبَرماه در شامگاه سه‌شنبه ۲۴ خرداد، دومین اَبَرماه در شبانگاه چهارشنبه ۲۲ تیر و آخرین اَبَرماه سال ۱۴۰۱، بامداد چهارشنبه ۱۹ مرداد خواهد بود.
وی ادامه داد: عبور سیارک AE۱۲۰۲۲ که در اوایل سال ۲۰۲۲ میلادی (دی ماه ۱۴۰۰) شناسایی شد، از فاصله ۵۷۴ هزار کیلومتری زمین در بامداد شنبه ۱۱ تیر ۱۴۰۱ رخ خواهد داد که این میزان، کمترین فاصله در عبورهای این چنینی محسوب می‌شود.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: در ضمن سیاره سرخ “بهرام” پس از حدود ۲۶ ماه مجددا به وضعیت مقابله می‌رسد و این بهترین زمان برای مشاهده این همسایه زمین در بامداد پنج‌شنبه ۱۷ آذر ۱۴۰۱ خواهد بود.
تغییرات فعالیت‌های فضایی و مطالعات نجومی در جنگ روسیه و اوکراین
وی اضافه کرد: آژانس فضایی اروپا (ESA) اعلام کرده است که با توجه به حمله روسیه به اوکراین، علیرغم آنکه معمولا در وضعیت مقابله، انجام پروازهای مریخی رایج است، اما احتمالا در سال ۲۰۲۲ هیچ فضاپیمایی به سوی سیاره سرخ “بهرام” اعزام نخواهد شد.
بارش‌های بی‌رمق سال ۱۴۰۰
عتیقی با اشاره به وضعیت بارش شهابی سال ۱۴۰۱، خاطر نشان کرد: متاسفانه بارش‌های شهابی سال ۱۴۰۱ عموما با ماه کامل و نور زیاد همراه هستند و از کیفیت مناسب برای مشاهده برخوردار نخواهند بود.
شایعات بی اساس نجومی در سال ۱۴۰۱
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران یادآور شد: در برخی سال‌ها خبرهایی از قبل و یا در طول سال باعث نگرانی افکار عمومی شده و یا وعده‌های غلط به مردم داده شده که لازم است مراکز علمی و فرهنگی کشور با ارائه اطلاعات صحیح از تشویش اذهان عمومی جلوگیری کنند و اخبار علمی صحیح را به اطلاع عموم برسانند.
وی با بیان اینکه متاسفانه انتشار این گونه اخبار معمولا با یک پیش‌فرض صحیح و چه بسا به ظاهر علمی باعث باور پذیرتر شدن آنها شده است، اظهار کرد: انتشار گسترده این اخبار پربیننده در فضای مجازی و به‌ویژه در برخی از رسانه‌های خبری به اعتبارسازی این گونه اخبار دامن می‌زند!
عتیقی برخورد سیارکی با زمین، شنیدن صداهای عجیب در آسمان کشور، مشاهده اجرام پرنده ناشناخته که بعضا مشاهده سیاره ناهید با این عنوان به اشتباه گزارش می‌شود، پایان عمر جهان و مواردی از این قبیل را از جمله این شایعات بی اساس دانست که به ناسا و نهادهای نجومی معتبر دنیا استناد می‌شود، گفت: این در حالی است که در صفحه رسمی این نهادها، خبری از این گونه اخبار نیست. یکی از این خبرها که چند سال قبل در برخی از رسانه‌ها منتشر شد، درباره پیش بینی برخورد دو ستاره در سال ۱۴۰۱ بوده است!
وی با بیان اینکه در سال آینده شاهد چنین اتفاقی نیستیم، افزود: در حقیقت جرمی در محدوده صورت فلکی “ماکیان” (دجاجه) قرار گرفته که ۱۵ سال قبل شناسایی شد. این جرم آسمانی یک ستاره دوگانه است که در پایان عمر خود به سر می‌برد و این دو ستاره بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و در فاصله ۱۹۴۰ سال نوری از ما قرار دارند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اضافه کرد: تا این بخش از خبر مطالب علمی و صحیح است، ولی در ادامه آنچه که غیر علمی است، این نکته است که گفته شده این اجرام در سال ۱۴۰۱ با هم برخورد خواهند کرد و یک نواختر با رنگ قرمز درخشان ایجاد خواهند کرد! و این در حالی است که چنین برخوردی در سال ۱۴۰۱ رخ نخواهد داد و از سال‌های قبل نیز چنین پیش بینی‌هایی تکذیب شده است.
وی تاکید کرد: انجمن نجوم آماتوری ایران ضمن شادباش نوروز ۱۴۰۱ به عنوان سال آغازین قرن پانزده خورشیدی؛ سالی توام با سلامتی، شادکامی را برای کلیه ساکنان کره کوچک خاکی و به ویژه پارسی زبانان و ایرانیان پرتلاش آرزو کرده و همواره سعی در اطلاع‌رسانی اخبار علمی از طریق مجاری خبری رسمی کشور دارد.
