بحران اوکراین و امید ارمنستان برای تجزیه‌طلبی در قره‌باغ
وضعیت پیرامون بحران اوکراین امیدها را در جامعه ارمنستان نسبت به آینده افزایش داده است.
اکنون جامعه ارمنی علاقه‌مند به مقایسه مناطق جدایی‌طلب دونباس و لوهانسک اوکراین با خانکندی و مناطق اطراف آذربایجان است.
به عبارت دیگر، آن‌ها فکر می‌کنند که نگرش روسیه نسبت به جدایی‌طلبان روس در اوکراین و جدایی‌طلبان ارمنی در قره‌باغ می‌تواند به تدریج تشابهاتی را ایجاد کند.
نکته این است که دومای دولتی روسیه سندی را برای به رسمیت شناختن استقلال مناطق جدایی‌طلب دونباس و لوهانسک که متعلق به اوکراین است، تصویب کرده است. این سند برای امضا به ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه ارسال شد و پوتین استقلال جمهوری خودخوانده لوهانسک و دونتسک در شرق اکراین را به رسمیت شناخت تا از آن به عنوان عاملی برای فشار بر آمریکا و غرب و همچنین اوکراین بهره ببرد.
با این حال، جامعه ارمنستان تلاش می‌کند تا از اقدامات روسیه، نتایج گسترده‌ای در مورد آینده جدایی‌طلبان ارمنی در قره‌باغ به دست آورد. تلاش‌های اخیر جدایی‌طلبان ارمنی برای رفتار آزادتر در خانکندی و مناطق اطراف آن، جایی که نیروهای حافظ صلح روسی به طور موقت مستقر هستند، ناشی از این تصورات غلط است و این می‌تواند برای جدایی‌طلبان ارمنی و ارمنستان در آینده نزدیک بسیار پرهزینه باشد.
با این وجود، ایروان به دنبال بازگشت به مناقشه قره‌باغ کوهستانی و وضعیت موجود است. بیانیه‌های اخیر وزارت خارجه ارمنستان تلاش کرده است تا این موضوعات را بیشتر مطرح کند. حتی نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان به تازگی جرئت پیدا کرده تا به این مسائل بپردازد.
نکته اینجاست که تا همین اواخر ایروان در این مسائل محتاط‌تر بود. دولت پاشینیان ترجیح می‌داد از مواضعی که باکو را آزار می‌دهد دوری کند. بنابراین در جامعه ارمنستان این نظر وجود داشت که دولت پاشینیان با این واقعیت که خانکندی و اطراف آن قلمرو آذربایجان است آشتی کرده است و رابرت کوچاریان، رئیس‌جمهور سابق ارمنستان و جنایتکار جنگی، پاشینیان را به تلاش برای رهایی از مشکلات مرتبط با مناقشه قره‌باغ و اطاعت از دستورات باکو متهم می‌کرد.
جالب اینجاست که تحولات کنونی پیرامون جدایی‌طلبان دونباس و لوهانسک، نخست‌وزیر ارمنستان را به اظهارات پوپولیستی تشویق کرده است. پاشینیان در مورد چشم‌انداز توسعه صلح‌آمیز ارمنستان صحبت می‌کند و می‌گوید: توسعه صلح‌آمیز ارمنستان فرصتی را برای تلاش برای به رسمیت شناختن استقلال آرتساخ (نام جعلی قره‌باغ) در سطح بین‌المللی فراهم می‌کند.
اما نکته مهمی وجود دارد که نخست‌وزیر ارمنستان فراموش کرده یا تمایلی به اعتراف به آن ندارد. توسعه صلح‌آمیز ارمنستان به جمهوری آذربایجان بستگی دارد. اگر ایروان نتواند روابط عادی با آذربایجان برقرار کند، ارمنستان نه‌تنها قادر به توسعه صلح‌آمیز نخواهد بود، بلکه موجودیت آن به عنوان یک کشور ممکن است در معرض تهدید جدی قرار گیرد.
از سوی دیگر، باکو در حال آماده شدن برای برداشتن گام‌های مشخص برای پایان دادن به جدایی‌طلبی “آرتساخ” است که امیدوار است ارمنستان تمامیت ارضی آذربایجان را به رسمیت بشناسد. این واقعیت که دادستانی کل آذربایجان علیه آرائیک هاروتونیان رهبر جدایی‌طلبان پرونده جنایی باز کرده و تصمیم به دستگیری وی گرفته است پیامی جدی برای ایروان است. به عبارت دیگر، دولت پاشینیان نباید با نتیجه‌گیری نادرست از روندهای پیرامون بحران اوکراین، سعی کند از «خط قرمزها» عبور کند. این نوید یک جنگ دیگر و شکست سخت‌تری را برای ارمنستان می‌دهد.
برخی از اعضای نخبگان سیاسی ارمنستان می‌دانند که چنین تهدیدی کاملاً واقعی است. این امر با واکنش گورگن آرسنیان نماینده ارمنستان به کوچاریان تأیید می‌شود که اخیراً از دولت پاشینیان خواسته است تا گام‌های سخت‌تری علیه آذربایجان بردارد و از قدرت ارتش ارمنستان برای ایجاد صلح پایدار در اطراف آرتساخ استفاده کند و بیانیه او نشان می‌دهد که وضعیت واقعی با چه شرایط ژئوپلیتیکی مطابقت دارد.
نماینده پارلمان ارمنستان با تأکید بر اینکه ارتش آذربایجان و نه ارمنستان ضامن صلح و ثبات در خانکندی و مناطق اطراف آن است، گفت: به نظر می‌رسد رابرت کوچاریان درک نمی‌کند که اظهارات وی می‌تواند منجر به درگیری مسلحانه جدید بین ارمنستان و آذربایجان شود. به عنوان یک نماینده مجلس، من درک می‌کنم که جنگ جدید با آذربایجان می‌تواند برای ارمنستان ویرانگر باشد. چه مدت می‌توانید تحت هیپنوتیزم زندگی کنید؟
گورگن آرسنیان نماینده مجلس ارمنستان به کوچاریان رهبر طیف قره‌باغ، یادآوری کرد که ارتش آذربایجان در خانکندی و اطراف آن وجود دارد نه ارمنستان.
ظاهراً، هم پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان و هم کوچاریان رقیب سیاسی او، فقط برای جلب همدردی جامعه ارمنستان درگیر مسابقه پوپولیسم هستند. سیاستمداران ارمنی در کنار اظهارات پوپولیستی خود نتوانسته‌اند واقعیت و شرایط ژئوپلیتیک موجود را جدی بگیرند. حتی بدون آن‌ها هم هیچ چیز تغییر نمی‌کرد، زیرا وضعیت پیرامون بحران اوکراین درواقع نوید چنین نتیجه مثبتی را برای ایروان نمی‌دهد.
دولت پاشینیان امید دارد تا روسیه با توجه به سیاستش در قبال بحران اوکراین، به ارمنستان «سهم مفید» در منطقه قره‌باغ کوهستانی بدهد. یعنی ایروان ترجیح می‌دهد وقایع را دنبال کند و در چنین شرایطی شانس موفقیتش در فرآیندهای ژئوپلیتیکی را امتحان کند.
از طرف دیگر سفر برنامه‌ریزی شده الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان به مسکو نیز بیانگر نتایج ناامیدکننده در ارمنستان است. روسای جمهور دو کشور در این سفر درباره اجرای بیانیه‌های سه‌جانبه جمهوری آذربایجان، روسیه و ارمنستان در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰، ۱۱ ژانویه و همچنین ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱ از جمله روابط اقتصادی و خطوط حمل‌ونقل در منطقه گفتگو می‌کنند.
رؤسای جمهور آذربایجان و روسیه قصد دارند در مورد همه جنبه‌های توسعه آینده روابط دوجانبه در زمینه‌های سیاسی، تجاری، اقتصادی و بشردوستانه و همچنین مسائل بازسازی قفقاز جنوبی گفتگو کنند.
نکته مهم دیگری در خصوص سفر الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان به مسکو وجود دارد. گفته می‌شود در این سفر، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، بیانیه‌ای درباره «ائتلاف متقابل» بین دو کشور امضا خواهند کرد و این نشان می‌دهد که روابط آذربایجان و روسیه ممکن است به زودی به سطح اتحاد برسد.
بنابراین، اکنون دولت پاشینیان باید از این «پنجره» به «امیدهای دنباس» نگاه کند و در نظر بگیرد که روسیه در تلاش است با آذربایجان روابط متحدانه برقرار کند و شاید از تجزیه‌طلبی ارمنستان در خانکندی و مناطق اطراف آن حمایت نکند.//اناج
