ام البنین(س)؛ مادر شیر مردان شهید

ام البنین(س)، همسر حضرت علی(ع) بود که بعد از عمری صبر و استقامت، هر چهار فرزند خود را در دشت کربلا، فدای ولایت و امامت کرد و با دلی مالامال از محبت و عشق و غم جانسوز شهادت فرزندانش، راهی دیار دوست شد.

نام او «فاطمه» و کنیه‌ی «امُّ البنین» (مادر پسران) است. پدرش حِزام، و مادرش ثمامه یا لیلا بود. همسرش علی بن ابی طالب(ع) و فرزندانش عباس، عبداللّه، جعفر و عثمان بودند که هر چهار نفر در سرزمین کربلا و در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسیدند. آرامگاه او نیز در مدینه منوّره و قبرستان بقیع است.

انتخاب ام البنین(س) برای همسری امام علی(ع)

بعد از شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، علی بن ابی طالب(ع) برادرش عقیل را که آشنا به علم نسب شناسی عرب بود فرا خواند و از او خواست که برایش همسری از خاندان دلاوران انتخاب کند. عقیل، فاطمه کلابیه را برای حضرت برگزید که قبیله و خاندانش، بنی کِلاب، در شجاعت بی‌مانند بودند و حضرت علی(ع) نیز این انتخاب را قبول کرد.

بعد از این که عقیل شجره نامه‌های اَعراب را بررسی و ام البنین را انتخاب کرد، حضرت علی(ع)، او را نزد پدر ام البنین فرستاد. پدرخشنود از این وصلت مبارک، نزد دختر خود رفت و موضوع را با او در میان گذاشت. ام البنین نیز با سربلندی و افتخار پاسخ مثبت داد و پیوندی همیشگی بین وی و مولای متقیان برقرار شد.

از فاطمه تا ام البنین

فاطمه کلابیه، بعد از گذشت مدتی از زندگی مشترک با علی(ع) به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد به جای «فاطمه» که اسم قبلی و اصلی او بود، او را ام البنین صدا زند تا فرزندان حضرت زهرا(ع) از بردن نام او توسط پدرشان، به یاد مادر خود نیافتند.

ام البنین(س) و فرزندان حضرت زهرا(س)

ام البنین تلاش می‌کرد تا در زندگی جای خالی حضرت زهرا را برای فرزندان او پر کند؛ فرزندان فاطمه زهرا در وجود این بانوی پارسا، مادر خود را می‌دیدند و رنج فقدانِ مادر را کمتر احساس می‌کردند.

ام البنین(س) فرزندان حضرت زهرا را بر فرزندان خود مقدّم می‌دانست و بخش عمده محبت که علاقه خود را متوجه آنها می‌کرد و آن را فریضه‌ای دینی عنوان می‌کرد.

فرزندان ام البنین(س)

ثمره زندگی مشترک ام البنین با حضرت علی چهار پسر بود که به دلیل داشتن همین پسران، او را ام البنین، یعنی مادر پسران می‌خواندند. نام فرزندان او به ترتیب قمر بنی هاشم حضرت ابوالفضل العباس(ع)، عبداللّه، جعفر و عثمان بود که همگی در کربلا به شهادت رسیدند و نسل ایشان از طریق عُبیداللّه فرزند حضرت ابوالفضل ادامه پیدا کرد.

با شهادت چهار فرزند او در کربلا، این بانوی شکیبا به افتخار مادر شهیدان نائل آمد.

زمانی که خبر شهادت فرزندانش به او رسید با روحیه‌ای قوی در اشعاری گفت: «ای کسی که فرزند رشیدم عباس را دیدی که مانند پدرش بر دشمنان تاخت، فرزندان علی همه شیران بیشه شجاعتند. شنیدم بر سر عباس عمود آهنین زدند، در حالیکه دست هایش را قطع کرده بودند؛ اگر دست در بدن پسرم بود، چه کسی می‌توانست نزد او آید و با او بجنگد؟»

فرزندانم به فدای حسین (ع)

ام البنین بَشیر را دید که فرستاده امام سجاد بود و به مدینه آمده بود تا مردم را از ماجرای کربلا و بازگشت کاروان امام حسین(ع) با خبر کند، به او فرمود که ای بشیر! از امام حسین(ع) چه خبر داری؟ بشیر گفت: خدا به تو صبر دهد که عباس تو کشته شد ام البنین فرمود که از حسین(ع) مرا خبر ده! بشیر خبر شهادت بقیه فرزندان او را هم اعلام کرد اما ام البنین پیوسته از امام حسین(ع) خبر می‌گرفت و می گفت که «فرزندان من و آن چه در زیر آسمان است، فدای حسینم باد»

زمانی که بشیر خبر شهادت امام حسین(ع) را به او داد، صیحه‌ای کشید و گفت‌ که «ای بشیر! رگ قلبم را پاره کردی و سپس صدا به ناله و شیون بلند کرد.»

ام البنین(س)؛ پاسدار خاطره عاشورا

از ویژگی‌های بسیار مهم ام البنین، توجه به زمان و مسائل مربوط به آن است؛ او پس از واقعه عاشورا از مرثیه خوانی و نوحه سرایی استفاده کرد تا ندای مظلومیت کربلاییان را به گوش نسل‌های آینده برساند. او هر روز به همراه پسرِ حضرت عباس، عبیداللّه، که همراه مادرش در کربلا حضور داشت به بقیع می‌رفت و نوحه می‌خواند که با این اشعار هم حماسه کربلا را بازگو می‌کرد و هم در قالب عزاداری به حکومت وقت به نوعی اعتراض می‌کرد و مردم را که اطراف او جمع می‌شدند از جنایات بنی امیه آگاه می‌کرد.

سیزدهم جمادی الثانی؛ سالروز وفات ایشان

زندگی سراسر مهر و عاطفه و مبارزه ام البنین(س) رو به پایان بود چراکه او به عنوان همسر شهید، رسالت خود را به خوبی به پایان رسانید و فرزندانی تربیت کرد که فدایی ولایت و امامت بودند.
بعد از زینب کبری(س) دار فانی را وداع کرد اما تاریخ نگاران در سال ارتحال او اختلاف نظر دارند به طوری که عده‌ای آن را سال ۷۰ قمری بیان کرده و عده‌ای دیگر سیزدهم جمادی الثانی سال ۶۴ قمری دانسته‌اند. ام البنین را در بقیع، در جوار امام حسن مجتبی، فاطمه بنت اسد و دیگر شخصیت‌های مدفون به خاک سپردند.

سخن بزرگان در بیان فضایل ام البنین(س)

عالم جلیل القدر، زین الدین عاملی، شهید ثانی درباره حضرت ام البنین می‌گوید: «ام البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آنها کرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه می‌گذاشتند.» همچنین علامه سید محسن امین نیز می‌گوید: «ام البنین، شاعری خوش بیان و از خانواده‌ای اصیل و شجاع بود.» علی محمد علی دُخَیِّل، نویسنده معاصر عرب در وصف این بانوی بزرگوار می‌نویسد: «عظمت این زن در آن جا آشکار می‌شود که وقتی خبر شهادت فرزندانش را به او می‌دهند، به آن توجه نمی‌کند، بلکه از سلامت امام حسین(ع) می‌پرسد؛ گویی امام حسین(ع) فرزندِ اوست نه آنان».

ام البنین (س)؛ مصداق بارز شجره طیبه

یک کارشناس مذهبی نیز در خصوص حضرت ام البنین(س) به ایسنا می‌گوید: ام البنین(س) از طرف پدری از اجداد پیامبر(ص) بود و از طرف مادری نیز برخی روایت‌ها مادر او را ثمامه و برخی لیلا عنوان کرده‌اند که در هر صورت از طرف مادری نیز از اجداد پیامبر(ص) و امام علی(ع) بود.

حجت الاسلام اصغر همایونی ادامه می‌دهد: خاندان ام البنین(س) در عزت نفس، مهمان نوازی، وفاداری و شجاعت زبانزد عام و خاص بودند و در ادبیات و هنر ید طولانی داشتند چراکه سخنور و شاعر بودند.

او اضافه می‌کند: او و خاندانش مصداق بارز شجره‌ی طیبه بودند که یک پای آنها روی زمین و پای دیگر آنها در آسمان بود و  عبّاس، عبدالله، جعفر و عثمان از پسران او بودند که همگی شهید شدند.

او بیان می‌کند: تاریخ تولد ام البنین(س) به طور دقیق معلوم نیست اما تخمین می‌زنند که پنج سال بعد از هجرت در حوالی کوفه به دنیا آمده باشد و تاریخ فوت او نیز ۱۳ جمادی الثانی سال ۷۰ هجری قمری نقل شده است.

حجت الاسلام همایونی در رابطه با شبهه ایجاد شده در ازدواج امام علی(ع) با ایشان خاطرنشان می‌کند: شبهه‌ای ایجاد شده است که امام علی(ع) سه روز پس از درگذشت حضرت زهرا(س) با ایشان ازدواج کرد و علی(ع) را متهم به بی‌وفایی می کنند در حالی که این گفته، تهمتی بیش نبوده و اصل و اساس ندارد چراکه ۱۰ سال پس از درگذشت حضرت زهرا(س) طبق وصیت خود ایشان با ام البنین (س) ازدواج کردند.

او در ارتباط با خصائص و ویژگی‌های ام البنین(س) نیز یادآور می‌شود: در اولین روزی که وارد خانه امام علی(ع) شد، امام حسن(ع) و حسین(ع) در بستر بیماری بودند که او کنیزی آنها را کرد و حضرت زینب(س) را «خانم» صدا میزد؛ حتی آن قدر مراعات می‌کرد که برای تداعی نشدن خاطرات حضرت زهرا(س) نام خود را از فاطمه به ام البنین تغییر داد که این مهم نشان از ارزش نهادن به فرزندان حضرت زهرا(س) است.

ام البنین (س)؛ مادر شهیدان بی‌بدیل و یکی از چهره‌های موثر در دفاع از حریم عاشورا

او ادامه می‌دهد: ام البنین(س) مادر چهار شهید بود و طوری آنها را تربیت کرده بود که از نظر علمی، فضائل اخلاقی و امام شناسی بی‌بدیل بودند؛ عباس بن علی در طفولیت به مراتب عالی عرفان رسیده بود که به برکت تربیت امام علی(ع) و ام البنین(س) بود.

این کارشناس مذهبیمیگوید: این چهار پسر نه تنها تا آخر عمر خود هیچ اعتراضی به امام علی(ع) نکردند بلکه در محضر امام کاملا فرمانبردار بودند چراکه مادر آنها سفارش کرده بود که «مبادا چیزی بگویید»؛ حتی زمانی که خبر شهادت چهار فرزندش را آوردند او گفت که «برای من از حسین(ع) بگو هر چه در زمین است فدای حسین(ع)» که این ناشی از اوج معرفت او است‌.

او همچنین متذکر می‌شود: بعد از حادثه‌ی عاشورا یکی از چهره‌های موثر در دفاع از حریم عاشورا ام البنین(س) بود که هر روز با نوه‌ی خود به قبرستان بقیع می‌رفت و اشعار جانسوز می‌خواند که حتی شخص پلیدی مانند مروان بن حکم از شدت جانسوزی سخنانش گریه می‌کرد.

او با بیان اینکه در عزاداری او چند ویژگی وجود داشت، اضافه می‌کند: مراسمات عزاداری یک بعد عاطفی دارند که ام البنین(س) عشق و ارادت خود را به اهل بیت(س) نشان داده بود.

حجت الاسلام همایونی اظهار می‌کند: رفتن او به بقیع دو وجه داشت؛ این گریه‌ها علاوه بر ابراز ارادت، شخصیت سید الشهدا(ع) را در میان مردم ترویج می‌کرد یعنی به مصداق تولی و تبری بود و همچنین با این عزاداری ابعاد شخصیتی او نیز دیده می‌شد، اشعاری را که در بقیع می‌خواند درجه‌ی عالی ایمان او را نشان می‌داد و یکی از بزرگترین شعرای عرب، ام البنین (س) بود.

او همچنین تاکید می‌کند: او سلامتی امام زمان(عج) را بر فرزندان خود مقدم می‌دانست و ناشی از مرتبه‌ی بالای یقین او است که نه تنها شعار نبوده بلکه در عمل نیز اثبات می‌کند.

او خاطرنشان می‌کند: ام البنین(س) چند نوع جهاد کرد که بالاترین آن، جهاد اکبر بود که نه تنها به نفس خود اهمیت نمی‌داد بلکه به حریم امامت و ولایت توجه بیشتری داشت.

این کارشناس مذهبی همچنین می‌گوید: او پس از حادثه‌ی عاشورا جزو افرادی بود که فرهنگ عاشورا را احیا کرد و این نیز نشان دهنده‌ی جهاد فرهنگی او است که این نوع جهاد مصداق بارز امر به معروف می‌باشد.

وی در پایان تاکید می‌کند: ام البنین (س) در تمامی فضائل گوی سبقت گرفته بود که سخنان نقل شده از او نشان دهنده‌ی این امر است و بزرگترین خصیصه‌ی او امر به معروف بود که متاسفانه امروزه در جامعه‌ی ما امر به معروف و نهی از منکر چه مصداق کلی و چه فرعی آن چندان نمود ندارد.

بخشی از زیارت نامه‌ی ام البنین(س)

سلام بر تو ای همسر جانشین رسول اللّه(ع)؛

سلام بر تو که محبوب زهرایی؛

سلام بر تو ای مادر ماه‌های درخشان؛

خدا و رسولش را گواه می‌گیرم که تو با اهدای فرزندانت و قربانی کردن آنها در راه آرمان‌های حسین(ع) جهاد کردی؛

گواهی می‌دهم که تو یار و یاور امام علی بن ابی طالب(ع) در سختی‌ها، مشکلات و مصیبت‌ها بوده‌ای؛

گواهی می‌دهم که به خوبی از عهده سرپرستی و نگهداری فرزندان زهرای اطهر و ادای امانت ایشان برآمدی؛

تو در نزد خداوند از مقام و منزلت بالایی برخورداری؛ سلام بر تو و بر فرزندان شهیدت!
//ایسنا