ناتوانی ترکیه در درک درست از تحولات قزاقستان
صحبت درباره تحولات اخیر قزاقستان، در تیتر نخست اغلب روزنامه‌‌‌های ترکیه قرار گرفته است.
روزنامه دیریلیش پستا از مهمترین روزنامه‌‌‌های تحت امر اتاق فکر حزب عدالت و توسعه، در تیتر نخست خود مدعی شده که تمام تحولات اخیر قزاقستان، به خاطر فعالیت‌‌‌های تیم جورج سوروس و سفارش دهندگان انقلاب مخملی است.
اگر چه در برخی از رسانه‌‌‌های طرفدار حزب حاکم ترکیه، به طور مداوم از مداخله سوروس در قزاقستان، سخن به میان آمده است، اما کم نیستند شمار تحلیل گرانی که به طور واقع بینانه، رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال قزاقستان و آسیای میانه را به چالش کشیده اند.
بررسی اجمالی دیدگاه‌‌‌های بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران ترکیه، نشان دهنده این است که آنکارا در درک ابعاد مختلف رویدادهای قزاقستان عاجز مانده است.
با اسب رفتید، با هواپیما بازگشتید
فهمی‌کورو از تحلیل گران مشهور ترکیه، به ذکر خاطرات خود از دوران استقلال کشورهای عضو اتحاد سابق جماهیر شوری پرداخته است.
او در یادداشت خود، از این سخن به میان آورده که پس از انحلال نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و سر برآوردن کشورهای استقلال یافته ای همچون قزاقستان، همراه با حکمت چتین وزیر وقت امور خارجه، به تمام کشورهای جدید سفر کرده و در همه کشورها، چنین جمله ای را از مردم شنیده است:«خوش آمدید. شما سوار بر اسب هایتان رفته بودید و حالا با هواپیما به اینجا آمده اید.»
منظور این بود که در دوران عثمانی شکست‌‌‌های سنگینی بر سپاه عثمانی تحمیل شده و ترکیه حتی تا دوران انحلال شوروی نمی‌توانست ارتباط چندانی با کشورهای ترک زبان برقرار کند. اما در دوران جدید و در طول ۳۰ سال گذشته، تغییراتی به وجود آمد و این تغییرات موجب آن شد که ترکیه تا حدودی از کشورهای جدید شناخت پیدا کند. اما فهمی‌کورو بر این باور است که ترکیه در برابر تصاویر پیاده شدن نیروهای روسی در قزاقستان شوکه و غافلگیر شده و اردوغان هرگز باور نمی‌کرد که نظربایف و توکایف برای آرام کردن مردم خود، از نیروی روسیه کمک بگیرند.
به زعم فهمی‌کورو، پیاده شدن نیروهای روسی در قزاقستان، به این معنی است که اگرچه این کشور از اتحاد سابق جماهیر شوروی جدا شده و استقلال یافته، اما هنوز هم کلید امنیت و ثبات آن در دست روسیه است.
فهمی‌کورو، در ادامه به این اشاره کرده که مقامات ترکیه، از درک واقعیت‌‌‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قزاقستان عاجز مانده اند و نتوانستند این موضوع را تحلیل کنند که چرا معترضین، در همان گام نخست، مجسمه نورسلطان نظربایف را پایین کشیدند. چرا که او، اعضای خانواده و نزدیکانش، به درازای سه دهه اخیر، بیشترین بهره را از منابع اقتصادی قزاقستان برده و مردم عادی را در فقر و نداری نگه داشته اند.
چرا ترکیه هشدار نداد؟
مصطفی کارا علی اوغلو از دیگر تحلیل گران سیاسی ترکیه نوشته است: «بگذارید بی تعارف بگویم، قزاقستان در این سه دهه، همواره یک رژیم بسته و استثمارگر بوده است. مردم در این شرایط واقعاً از نظر اقتصادی و سیاسی به تنگ آمدند و همه می‌دانستند که قزاقستان عملاً به بن بست رسیده و با مردم خود، خوب تا نمی‌کند. اما چرا هیچکدام از کشورهای ترک، حتی هشدار کوچکی ندادند؟ همین چند وقت پیش بود که رئیس جمهور قزاقستان نیز در نشست سازمان کشورهای ترک، در استانبول مهمان ما بود. نه ترکیه و نه هیچ کشور دیگری حاضر نشد از دولت قزاقستان بخواهد که در برابر اعتراضات مردمی، اعتدال را در پیش بگیرد. اما نکته مهم تر از موضوع چند و چون برخورد دولت با معترضین، اهمیت درک این نکته است که امروز در قزاقستان، نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی متشکل از روسیه، بلاروس، قرقیزستان، تاجیکستان و ارمنستان در میدان حضور دارند و این روسیه و بلاروس هستند و نه ترکیه و دیگر اعضای تشکیلات کشورهای ترک.»
ناتوانی از درک واقعیت ها
ابراهیم کراز نیز نوشته است: «ما افرادی داریم که خود را به عنوان کارشناسان متخصص منطقه معرفی می‌کنند و در رسانه‌‌‌های دولتی نیز، این افراد را همچون متخصصین کشورهای ترک زبان معرفی می‌کنند. اما همچنان که دیدیم، آنان هیچ شناختی از وضعیت قزاقستان نداشتند و ندارند. ما به دنبال تحلیل عمیق، اطلاعات دقیق و رسیدن به یک دیدگاه راهبردی و منطقی نیستیم. به عبارتی ساده و روشن، این دسته از به ظاهر متخصصین ما، اطلاعاتی دارند اما در همان حدی که یک شهروند عادی می‌تواند این دانسته‌ها را از گوگل و دائره المعارف‌ها در بیاورد. در نتیجه، دستگاه دیپلماسی کشور، در برابر رویدادهای قزاقسستان، عملاً متعجب و غافلگیر شد. پس، نداشتن دانش و تخصص، یکی از دلایلی است که ما متوجه نشدیم در قزاقستان چه اتفاقی می‌افتد. در یک کلام جهل ما، نمایان شد. فهمیدیم که به اصطلاح کارشناسان جهان ترک، واقعاً از دنیای ترک بی خبرند. البته این هم بماند که نه تنها در مورد قزاقستان، بلکه در مورد کشوری همچون سوریه که با ما بیش از نهصد کیلومتر مرز مشترک دارد، شناخت دقیقی نداشتیم و همین مساله، کار دستمان داد.»
کراز در ادامه می‌گوید: «نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم، ساختار سیاسی و اجتماعی خود قزاقستان است. در کشوری که ۳۰ سال پیش در نتیجه انحلال اتحاد جماهیر شوروی استقلال خود را به دست آورد، سیستم مدیریت شوروی برای ۳۰ سال بدون تغییر باقی مانده است. انتخابات نمایشی، حکومت تک حزبی، ترس از پلیس، قدرت بی انتهای خانواده‌‌‌های حاکم در دسترسی به ثروت و قدرت، همه این‌ها موضوعاتی مهم و جدی هستند که باید به آنها توجه شود. هنوز هم در قزاقستان، بعد از ۳ دهه، تغییرات بنیادینی روی نداده و خبری از مطبوعات آزاد، قوه قضائیه مستقل، احزاب مخالف واقعی و جامعه مدنی وجود ندارد. بنابراین کانالی وجود ندارد که مردم بتوانند از طریق آن شکایات و مطالبات آنها را بشنوند. متأسفانه، تقریباً در تمام جمهوری‌‌‌های شوروی سابق، چنین صفاتی صدق می‌کند و از بسیاری جهات، قزاقستان از همه آنها بهتر است!»
گفتند، منطقه را خیابان به خیابان می‌شناسیم!
پروفسور بارش دوست ار استاد دانشگاه و از تحلیل گران برجسته جمهوریت نوشته است:«قزاقستان، کشوری با ژئوپلیتیک مهم، منابع غنی انرژی و سیاست خارجی متعادل، جایگاه خاصی در آسیای مرکزی، جهان ترک و اوراسیا دارد. این کشور با مساحت ۲.۷ میلیون کیلومتر مربع، نهمین کشور بزرگ جهان است. این کشور با روسیه، چین، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان همسایه است. رئیس جمهور توکایف که در سال ۲۰۱۹ قدرت را از نظربایف تحویل گرفت، استفاده از زبان قزاقی را بهبود بخشید و سیاست قزاق سازی را دنبال کرد. درک این نکته مهم است که روابط چین با قزاقستان در حال بهبود است.
قزاقستان که سرشار از نفت و گاز طبیعی است و با ظرفیت تولید گندم توجه‌ها را به خود جلب می‌کند، گاز طبیعی را به چین می‌فروشد. چینی ها، آمریکا به همراه ترکیه از نظر سرمایه گذاری از روسیه پیشی گرفته و در میان سرمایه گذاران اصلی این کشور قرار دارند. دنیای تجارت ترکیه در بخش هایی مانند انرژی، ساخت و ساز، غذا و مدیریت هتل سرمایه گذاری می‌کند. تعداد زیادی از شهروندان ترکیه در قزاقستان زندگی می‌کنند. دانشگاه احمد یسوی ترکیه نیز در قزاقستان است.»
پروفسور دوست ار، تشر و کنایه ای به ادبیات اردوغان و داود اوغلو زده و نوشته است: در جریان تحولات عربی، آقایان ادعا می‌کردند که منطقه را خیابان به خیابان می‌شناسند و در آسمان هیچ کشوری، پرنده بدون اذن و هماهنگی ترکیه پر نمی‌زند. بعدها دیدیم که همه این سخنان، بی اساس و غلط بوده است. در نتیجه در شرایط فعلی نیز، برای ترکیه و دولت‌‌‌های ترک مهم است که یک سیاست متعادل، دقیق و هوشمندانه را دنبال کنند و از زبان دیپلماتیک به درستی استفاده کنند. از اظهاراتی که منجر به آشفتگی می‌شود، پرهیز کنند. دفاع از استقلال، تمامیت، حاکمیت، وحدت سیاسی و ثبات قزاقستان ضروری است.»
مشاور اردوغان چه گفت؟
پروفسور برهان الدین دوران، یکی از مشاورین مهم اردوغان است. او در روزنامه صباح قلم می‌زند، رئیس مرکز مطالعات اقتصادی اجتماعی (ستا) است و عضو هیات مشاورین سیاست خارجی و امنیت ملی نهاد ریاست جمهوری ترکیه؛ یعنی همان گروهی که ریاست آن با ابراهیم کالن است.
دوران در مقاله خود در روزنامه صباح، به نکاتی اشاره کرده که نشان دهنده نوعی از نگرش محتاطانه تیم اردوغان در قبال تحولات قزاقستان است.
اگر چه برخی رسانه‌‌‌های بلندگوی آکپارتی مداوماً از آمریکا، جورج سوروس و انقلاب مخملی حرف می‌زنند اما دوران گفته است:«رئیس جمهور اردوغان به عنوان رئیس دوره ای سازمان کشورهای ترک به توکایف گفته که در مقابله با قیام‌ها در کنار قزاقستان است و می‌تواند انواع دانش فنی و تجربه را به اشتراک بگذارد. البته باید برخی اقدامات داخلی مهم در قزاقستان انجام شود. از جمله اصلاح توزیع درآمد، به طوری که اعتراضات ناشی از مشکلات دگرگونی اجتماعی-اقتصادی قزاقستان به فعالیت‌‌‌های تروریستی دائمی‌تبدیل نشود. با این حال، انتظار می‌رود روسیه احتیاط کند تا از ارتش خود برای مداخله مستقیم با معترضان قزاق استفاده نکند. در غیر این صورت، این خطر وجود دارد که اعتراضات به طور کامل شکل ناسیونالیسم قزاق را به خود بگیرد و اقلیت‌‌‌های روسی در مناطق شمالی نیز دچار درگیری شوند.»
در پایان باید گفت، تحولات قزاقستان توجه ترکیه را جلب کرده و شواهد نشان می‌دهد که بر خلاف برخی تصورات و توقعات آنکارا، گروه موسوم به «تشکیلات کشورهای ترک» نمی‌تواند در این ماجرا، نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا کند.
//اناج
