جنجال بر سر ابعاد دینی طرح مالی اردوغان

پس از بروز عجیب ترین بحران ارزی در ترکیه و رسیدن هر ۱ دلار آمریکا به نرخ رکوردشکن ۱۸ و نیم لیره، اردوغان راهکارهایی به کار بست و توانست این نرخ را به ۱۱ لیره برساند.

همچنان که انتظار می‌رفت، ماشین تبلیغاتی عظیم حزب عدالت و توسعه، تلاش کرده تا این اقدام اردوغان را همچون یک معجزه اقتصادی بی نظیر تاریخ معرفی کند. اما از نظر تحلیل گران اقتصادی ترکیه، واقعیت این است که برخلاف ادعاهای تبلیغاتی، این نه یک طرح ابداعی، بلکه یک فریب بانکی و پنهان کردن ارقام سود واقعی سپرده‌‌‌های بانکی است.

منتقدین می‌گویند: این یک کلک است. چرا که اردوغان به مردم وعده داد که به سپرده‌‌‌های لیره نیز، سود دلاری می‌دهد! در نتیجه عطش برای تبدیل لیره به دلار فروکش کرد. اما مشکل کار کجاست؟ مشکل این است که اردوغان، سود علاوه یا سود دوم سپرده‌ها را از خزانه و از پول عموم مردم، پرداخت می‌کند! آیا این کار قانونی است؟ خیر.

چنین چیزی قانونی نیست. اما واقعیت این است که در قوانین پیچیده مالی و بانکی، به چالش کشیدن شخص رئیس جمهور دشوار است و علاوه بر این، در نظام سیاسی – اجرایی ریاستی، کسی نمی‌تواند به راحتی علیه اردوغان اقامه دعوی کند.

آیا تنها ایراد این پروژه، اعمال فشار مالی مضاعف بر کشور و مردم است؟ خیر. مساله فقط این نیست و ابعاد دیگری نیز دارد. ابعادی که ارتباط مستقیمی‌با نگرش اعتقادی و دینی علمایی دارد که معتقدند، دولت اردوغان، همچنان در حال ترویج مدل ربا دادن و نزول خواری است و تنها کاری که صورت گرفته، این است که لقمه دور سر چرخانده شده و نام آن را تغییر داده اند.

در نتیجه آن فضای روانی و اجتماعی که اردوغان و حزب عدالت و توسعه از آن هراس دارد، به شدت به قوت خود باقی است. یعنی فضایی که در آن، ده‌ها میلیون شهروند اسلام گرای ترکیه، به شکل جدی، خواهان حذف سود بانکی هستند و از اردوغان انتظار چنین اقدامی‌دارند. اما وقتی که او سود را پایین می‌کشد، دلار بالا می‌رود و بحران اقتصادی همه جا را فرا می‌گیرد. در هر حال، اردوغان باید این گروه بزرگ جامعه را راضی کند تا موفق به حفظ بقای حزب خود شود. در نتیجه گروهی از علما را به میدان آورده است.

یکی از علمای دینی طرفدار اردوغان، تلاش کرده تا راهکاری برای توجیه پرداخت سود علاوه به سپرده‌‌‌های بانکی پیدا کند و این موضوع، واکنش‌‌‌های منفی به دنبال داشته است.

چالشی به نام هبه

پروفسور خیرالدین کارامان ۸۷ ساله، نام یکی از مهم ترین علمای دینی ترکیه است. البته او یک عالم دینی صاحب جُبه و خرقه نیست. او یک پروفسور کت و شلواری بدون کراوات است که در چند روزنامه مهم طرفدار حزب عدالت و توسعه قلم می‌زند. ولی از منظر سیاسی و فکری بین محافظه کاران ترکیه جایگاه ویژه ای دارد و بسیاری از چهره‌‌‌های برجسته و مرجع بین محافظه کاران، از او حرف شنوی دارند.

ظاهراً، اردوغان برای توجیه طرح مالی جدید خود، به کارامان پناه برده و از او کمک خواسته است. او نیز خطاب به مردم گفته است: «باید حُسن نیت دولت را قبول کنیم و مبلغی را که به عنوان سود علاوه به مردم داده می‌شود، همچون هبه تلقی کنیم.»

کارامان، عامدانه به جای لفظ عادی هدیه، از لفظ دینی هبه استفاده کرده تا به زعم خو، این موضوع را توجیه کند.

پروفسور کارامان در فضای مجازی نیز فتوای دیگری داده و گفته است: «بیان واقعیت‌ها غلط نیست. اما اگر این اقدام، موجب تضعیف دولت شود، در این صورت باید سکوت کرد و نوشتن و سخن گفتن، جایز نیست. برخی از علما گفته اند، سودی که دولت به مردم می‌دهد، مصداق ربا و نزول است. اما نظر من این نیست. این پولی است که دولت، آن را همچون هبه نثار مردم می‌کند تا قیمت کالاها پایین بیاید و زندگی مردم بهتر شود.»

احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده، اولین سیاستمداری بود که به کارامان پاسخ داد و با تشرها و کنایات خود، خشم خود را ابراز کرد.//اناج