واکسن ایرانی کرونا چه شباهتی به واکسن‌های چینی و چه تفاوتی با واکسن‌های آمریکایی دارد؟
واکسن کرونایی که ایران روز سه‌شنبه مرحله آزمایش انسانی آن را آغاز کرد یکی از پنج پروژه ایرانی ساخت واکسن کووید-۱۹ که در فهرست سازمان جهانی بهداشت ثبت شده و روش ساخت آن همانند دو واکسن چینی ساخت شرکت‌های «سینوفارم» و «سینوواک» است.
نخستین پروژه ساخت واکسن کرونا در ایران که توسط شرکت داروسازی شفا(Shifa Pharmed) کلید خورده، امروز(سه‌شنبه) با تزریق به سه داوطلب وارد مرحله نخست آزمایش انسانی شد. مطابق اعلام مقام‌های رسمی ایران، این واکسن در صورت سپری کردن موفق سه مرحله آزمایش انسانی اواخر بهار آینده وارد بازار خواهد شد.
مطابق اطلاعات ثبت شده این واکسن در فهرست سازمان جهانی بهداشت، واکسن مورد آزمایش داروسازی شفا با استفاده از روش ویروس غیرفعال شده(Inactivated virus) تولید شده است. در روش سنتی تولید واکسن علیه بیماری‌های ویروسی معمولا از ویروس ضعیف یا کشته شده آن برای تحریک سیستم ایمنی بدن انسان استفاده می‌شود. سپس وقتی بدن برای دفعه بعدی با آن ویروس خاص مواجه می‌شود، پادتن(آنتی‌بادی) خاصی تولید می‌کند، درست شبیه نحوه ایمن‌سازی بدن در مقابل بیماری فلج اطفال.
شرکت داروسازی «سینوفارم» و «سینوواک» چین نیز که پیشتر واکسن‌های کووید-۱۹ را به بازار عرضه کرده‌اند، از روشی مشابه شرکت شفا استفاده کرده‌اند.
اما واکسن‌های ساخت شرکت آمریکایی-آلمانی فایزر-بیون‌تک و شرکت آمریکایی مُدرنا که تزریق آن در ایالات متحده و اتحادیه اروپا آغاز شده، با استفاده از فناوری جدید پیام‌رسان آر‌اِن‌اِی تولید شده‌اند که سرعت تولید واکسن و کارآیی آن با استفاده از این روش، سریع‌تر و بالاتر از شیوه سنتی آن است؛ چنان که برخی متخصصان معتقدند فارغ از سرعت ساخت، کارآیی واکسن‌های سنتی به سطح ۹۵ و ۹۴.۱ درصدی واکسن‌های فایزر و مدرنا نمی‌رسد.
برای ساخت واکسن‌های «پیام‌رسان آر‌اِن‌اِی»(mRNA) نیازی به ویروس نیست (اگرچه مقدار کمی از ویروس برای تعیین توالی ژنوم و آزمایش واکسن استفاده می‌شود) بلکه بخشی از رمز ژنتیکی ویروس پس از تزریق واکسن، به داخل سلول‌های بدن راه پیدا می‌کند و پروتئین شاخکی ویروس را تولید و به سیستم ایمنی ارائه می‌دهد و باعث تولید پادتن و سلول‌های ایمنی تی برای مبارزه با بیماری می‌شود.
البته پس از فعال شدن سیستم ایمنی بدن، پروتئین شاخکی ویروس و پیام‌رسان آر‌اِن‌اِی از بین می‌روند ولی پادتن تولید شده برای محافظت آتی در بدن باقی می‌ماند.
واکسن روسی کرونا نیز که با نام « اسپوتنیک» به بازار عرضه شده از روش بردارهای ویروسی(Viral vectors) ساخته شده که مکانیسم کارآمدی برای انتقال ژنوم ویروس به داخل سلول‌های آلوده محسوب می‌شود.
افزون بر واکسن کُووایران، چهار پروژه ساخت واکسن ایرانی نیز در فهرست اولیه سازمان جهانی بهداشت ثبت شده است. بر این اساس، گروه دارویی میلاد و زیستا کیان آزما که در مرداد سال ۱۳۹۶ تاسیس شده در حال ساخت واکسن کووید-۱۹ با استفاده از روش ویروس غیرفعال شده هستند.
اما یک پروژه دیگر به نام ایران و بدون ارائه مشخصات شرکت و یا نهاد درگیر آن در فهرست سازمان جهانی بهداشت ثبت شده که استفاده از فناوری «پیام‌رسان آر‌اِن‌اِی» را دستور کار خود قرار داده است.
همچنین یک پروژه دیگر ساخت واکسن ایرانی نیز به نام دانشگاه شیراز درج شده که شیوه VLPs مورد استفاده قرار می‌دهد که اساس آن بر استفاده از مولکول‌هایی استوار است که شباهت زیادی به ویروس‌ها دارند ولی غیرعفونی هستند چون هیچ ماده ژنتیکی ویروسی ندارند.
این پروژه‌ها در میان ۱۷۲ پروژه جهانی ساخت واکسن کووید-۱۹ ثبت شده‌اند که در مرحله مطالعه حیوانی و پیش بالینی قرار دارند. گذشته از این سازمان جهانی بهداشت فهرست دیگری شامل ۶۱ نامزد ساخت واکسن کرونا از جمله واکسن‌های چینی و روسی و دو واکسن آمریکایی فایزر و مُدرنا دارد که در مراحل مختلف آزمایش‌های انسانی قرار دارند و یا آنها را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند./یورونیوز
