نگاهی به کدهای دیدار علی‌اف و پاشینیان
اتحادیه اروپا نیز بالاخره به خودش آمد و در موضوع اختلافات ارمنستان و جمهوری آذربایجان، وارد میدان شد.
نشست سه جانبه با حضور شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان و نیکو پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، پیش از هر چیز نشان دهنده این است که اتحادیه اروپا نیز می‌خواهد در این ماجرا، اراده و نقش خود را به نمایش بگذارد.
اتحادیه اروپا از سویی به منابع گازی جمهوری آذربایجان محتاج است، از سویی خود را متعهد می‌بیند که از ارمنستان مسیحی حمایت کند و از دیگر سو، پای موضوع مهمی‌به نام رقابت دیپلماتیک بین غرب و روسیه در میان است. بنابراین، طبیعتاً اتحادیه اروپا نباید در این حوزه، خنثی و بی اثر باشد. اما شواهد نشان داده که معمولاً، اروپایی‌ها با حساب گری‌‌‌های بسیار و در کمال کُندی و کرختی عمل می‌کنند.
حرف میشل چیست؟
شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا، پس از نشست سه جانبه با علی اف و پاشینیان، به نحوی صحبت کرد که نشان داد، نمی‌خواهد تصویری از یک سیاستمدار خوشبین را به نمایش بگذارد. او تنها به بیان این موضوع اکتفا کرد که ارتباط و گفتگوی مستقیم بین آذربایجان و ارمنستان سودمند است و توافق اولیه احداث خط راه آهن، به دست آمده است.
امروز اغلب رسانه‌‌‌های ترکیه، با لحنی اغراق آمیز، نتایج دیدار سه جانبه بروکسل را بازتاب داده و اعلام کردند که توافق نهایی برای اتصال ریلی به دست آمده و هیچ مشکلی وجود ندارد. اما بررسی اجمالی پیام‌‌‌های علی اف و پاشینیان، نشان می‌دهد که میشل حق داشته محافظه کارانه حرف بزند و هنوز موانع جدی سرجایشان باقی مانده اند.
مواضع متفاوت علی اف و پاشینیان در بروکسل
نیکول پاشینیان در پیام توییتری خود در مورد دیدار در بروکسل نوشته است: «ما مجدداً توافق را برای راه‌اندازی مجدد راه‌آهن بر اساس مقررات پذیرفته‌شده مرزی و گمرکی بر اساس اصل متقابل، تحت حاکمیت و اقتدار کشورها تأیید کردیم.»
نخست وزیر ارمنستان در این پیام، همچنین بر این موضوع تاکید کرده که ایران و روسیه نیز به راه آهن جدید مرزی، دسترسی خواهند داشت.
آن چه در پیام نخست وزیر ارمنستان به مثابه پیام جدی سیاسی خودنمایی می‌کند، این چند مورد است:
۱.استفاده از راه‌آهن بر اساس مقررات پذیرفته‌شده مرزی و گمرکی.
۲.اهمیت دسترسی ایران و روسیه.
اما چه پیام‌‌‌های دیپلماتیک مهمی‌در این جملات مستور است؟ در پاسخ باید گفت:
۱.ارمنستان، به خوبی بر این واقعیت واقف است که در ماجرای استفاده از راه آهن زنگه زور، این ترکیه و جمهوری آذربایجان هستند که در موقعیت محتاج و نیازمند قرار گرفته اند و ارمنستان به احداث چنین شبکه ای، هیچ نیازی ندارد. در نتیجه بسیار طبیعی است که با شرایط سیاسی – اقتصادی کشوری همچون ارمنستان، چشم پوشی از عایدات گمرکی و عوارضی راه آهن نخجوان به آذربایجان، دور از عقل و منطقه است.
۲.تاکید پاشینیان بر ضرورت دسترسی ایران و روسیه به این معنی است که اولاً ایروان درک روشنی از قدرت منطقه ای و رویکردهای ژئوپولیتیک تهران دارد و می‌داند که جمهوری اسلامی‌ایران، هیچگاه اجازه نمی‌دهد که در برابر عمل انجام شده قرار بگیرد. دوم این که روسیه نیز به عنوان یک قدرت مهم، باید حضور داشته باشد تا بتواند در مواقع لازم، ترکیه و جمهوری آذربایجان را مهار کند.
اما در سوی دیگر این جبهه، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، به شکلی گارد گرفته و سخنانی بر زبان آورده که نشان می‌دهد با یک سناریوی مذاکراتی به بروکسل رفته و قصد چانه زنی دارد. او به مرگ می‌گیرد تا طرف به تب راضی شود.
علی اف گفته است:«در مورد کریدور زنگزور، می‌‌خواهم بگویم که پیشنهاد باز کردن این ارتباطات در منطقه در بیانیه سه‌جانبه ای که رئیس جمهور روسیه، نخست‌وزیر ارمنستان و من در ۱۰ نوامبر سال گذشته امضا کردیم، منعکس شده بود. همچنان که می‌دانیم، امروز گمرکی در کریدور لاچین وجود ندارد. بنابراین و به شکل متقابل، نباید گمرکی در کریدور زنگزور وجود داشته باشد. اگر ارمنستان اصرار داشته باشد که از گمرک خود برای کنترل بار و افراد استفاده کند، در کریدور لاچین نیز بر همین امر اصرار خواهیم کرد.»
پاسخ ارمنستان چیست یا چه می‌تواند باشد؟ بدون شک، ساده ترین پاسخ این است: میزان درآمدزایی و ظرفیت پولسازی گمرک لاچین با کریدور ارزشمند و طلایی زنگه زور، قابل مقایسه نیست.
درآمد کلان سفر مشتاقان ترکیه ای و نخجوانی به جمهوری آذربایجان کجا و درآمد لاچین کجا؟ همچنان که در رسانه‌ها نیز منعکس شد، پاسینیان در پاسخ به این درخواست علی اف گفته است:«کشور آذربایجان تلاش می‌کند تلاش برای استفاده از شبکه ارتباطات منطقه ای را به بن بست برساند. تلاش‌‌‌های رئیس جمهور آذربایجان برای موازی سازی گشایش ارتباطات منطقه ای با کریدور لاچین هیچ ربطی به بیانیه‌‌‌های امضا شده در این زمینه ندارد. چنین معامله ای، ارمنستان غیر قابل قبول است.»
علی اف در بخش دیگری از سخنان خود، به شکل ضمنی و تلویحی، یک بار دیگر نشان داده که برای جنگ آمادگی لازم را دارد و شاید بدش نمی‌آید که درگیری مجددی روی دهد و امتیازات جدیدی توزیع شود.
او گفته است:«تلاش‌‌‌های ما با هدف به حداقل رساندن خطرات بروز هر نوع درگیری و جنگ جدید در منطقه است. بهترین راه برای انجام این کار باز کردن ارتباطات، ایجاد یک گفتگوی فعال و پایبندی به آداب همسایگی و حسن همجواری است.»
الهام علی اف در همین حال، به عنوان رئیس جمهور یک کشور مشتاق به عضویت کامل در ناتو گفته است: «آذربایجان در تمرینات نظامی‌ناتو شرکت می‌کند. در عین حال، تنها در سال جاری، هفت مانور نظامی‌مشترک با ترکیه، یکی از اعضای فعلی و پیشرو ناتو انجام داده ایم. این امر به صلح و ثبات در منطقه نیز کمک می‌کند.»
یکی از ابعاد مهم مذاکرات ارمنستان و جمهوری آذربایجان، توجه به نقش پشت پرده ترکیه و توجه به چشم انداز و خواسته‌‌‌های دولت اردوغان است.
بدون تردید، استفاده از مسیر نخجوان، برای ترکیه از چنان ارز حیاتی و استراتژیکی برخوردار است که مخالفتی با پرداخت گمرک و عوارض ندارد. چرا که بدون استفاده از نخجوان و زنگه زور، ترکیه ناچار است برای اتصال با مناطقی که خودش آن را جهان ترک نامیده، همچنان به گرجستان و استفاده از خط راه آهن قارص – تفلیس – باکو، محتاج بماند.
اگر چه در این مذاکرات، اتحادیه اروپا خود را به عنوان قدرتی نشان داد که می‌تواند زمینه‌‌‌های سازش توافق را به وجود آورد اما شواهد نشان می‌دهد که ایستگاه نهایی پاشینیان و علی اف برای رسیدن به یک توافق ماندگار، مسکو خواهد بود.//اناج
