نگاهی به غرب‌ستیزی اردوغان
این روزها که اقتصاد ترکیه در شرایط بحرانی قرار گرفته، دولت اردوغان، بیش از هر زمان دیگری مورد انتقاد مخالفین قرار گرفته است.
یکی از انتقادات سران احزاب مخالف اردوغان، این است که مواضع تند و آتشین او علیه کشورهای اروپایی، تبعات و پیامدهای اقتصادی فراوانی به دنبال آورده است. از دیگر سو، برخی از تحلیل گران معتقدند که غرب ستیزی دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه، دلایل سیاسی – امنیتی مهمی‌دارد و حزب حاکم، منافع خود را در این می‌بیند که سیاست مزبور را ادامه دهد.
طاها آک یول تحلیلگر قدیمی‌روزنامه قرار معتقد است که اردوغان در چند سال گذشته همواره تلاش کرده تا خود را همچون یک رهبر و سیاستمدار غرب ستیز به داخل و خارج معرفی کند.
طاها آک یول که کتاب‌‌‌های مشهوری درباره تاریخ جمهوریت ترکیه، لائیسم و اهمیت تفکیک قوا نوشته، تا چند سال پیش، از روزنامه نگارانی بود که به طور مرتب با اردوغان مصاحبه و مواضع او را تایید می‌کرد. اما حالا چند سالی است که از رسانه‌‌‌های نزدیک به آکپارتی فاصله گرفته و در روزنامه ای قلم می‌زند که ارتباطی جدی با عبدالله گل، احمد داود اوغلو و علی باباجان دارد.
چرا اردوغان غرب ستیزی می‌کند؟
یکی از مفاهیم و ویژگی هایی که در سخنرانی‌‌‌های رئیس جمهور اردوغان در هفت هشت سال اخیر نمایان شده، غرب ستیزی است.
رجب طیب اردوغان رهبر حزب عدالت و توسعه و رئیس جمهور ترکیه، از محکوم کردن اقدامات دولت پکن در اردوگاه‌های کار اجباری و تحمیل اذیت و آزار مداوم بر ترک‌های مسلمان اویغور، پرهیز می‌کند. ولی به محض این که فرصتی برای سخنرانی به دست بیاورد، با تمام قدرت، به اروپا می‌تازد.
همین دو روز پیش بود که رئیس جمهور، یک بار دیگر لازم دید اروپایی‌ها را با چنین سخنانی بنوازد: ما در اروپا همچنان با اسلام ستیزی فزاینده دست و پنجه نرم می‌کنیم. سیاستمداران اروپایی به جای مقابله با این جریان‌‌‌های بیمارگونه که جامعه را مسموم می‌کنند، تقریباً بنزین روی آتش می‌ریزند و به شعارهایی که مسلمانان و مهاجران را هدف قرار می‌دهد، می‌چسبند و مهاجمین را عملاً تقویت می‌کنند. به ویژه می‌بینیم که زنان مسلمان، به خاطر داشتن حجاب، با تبعیض روبرو هستند. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم اروپا، جایی که ۳۵ میلیون مسلمان با ریشه‌‌‌های مختلف زندگی می‌کنند، به اردوگاه کار اجباری برادران ما تبدیل شود.»
کسانی که این سخنان را شنیدند، بی اختیار از خود پرسیدند: مگر اقدامات چین هم عین اسلام ستیزی نیست؟ آیا نباید انتظار داشت که رئیس جمهور ترکیه، از اعمال تبعیض علیه زنان ترکستان شرقی انتقاد کند؟ آیا نباید در مورد برابری زن و مرد چیزی بگوید و لااقل در چند جمله کوتاه، از حقوق اویغورها صحبت کند؟
اردوغان آن سال‌ها و اردوغان اکنون
زمانی که اردوغان عهده دار مقام نخست وزیری ترکیه می‌شد، در بیانیه انتخاباتی خود در سال ۲۰۰۷، بر «اهمیت حقوق جهانی» تاکید کرد و توضیح داد که حزب عدالت و توسعه اصلاحاتی را بر اساس تصمیمات دادگاه اروپایی حقوق بشر انجام داده است.
وی صراحتاً در آن دوران اعلام کرد که معیارهای اروپایی، همان چیزهایی هستند که نقشه راه آینده ترکیه را ترسیم می‌کند و تمام اقدامات آتی دولت او بر اساس این معیارها خواهد بود. در همان دوران بود که اردوغان، چندین بار بر اهمیت اعزام دانشجویان و اعضای هیأت علمی‌به دانشگاههای غربی تأکید کرد.
او به همه هواداران خود وعده داده بود که در دولت او، «تربیت و تبادل اساتید و دانشمندان در داخل و خارج» به عنوان یک سیاست مهم و استراتژیک، در دستور کار است.
اردوغان به شکلی صادقانه و دور از تاکتیک‌‌‌های تبلیغاتی می‌گفت: «دانشجویان و داوطلبان دانشگاهی باید دانش و مهارت خود را در دانشگاههای اروپایی افزایش دهند. تا بتوانند پس از بازگشت به کشور، الگوهای توسعه را در کشور خودشان هم پیاده کنند.»
اما اندک اندک رویه و اندیشه اردوغان تغییر کرد و رسید به جایی که در تاریخ ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۷ گفت: «کسانی که برای تحصیل به غرب اعزام شده بودند، غالباً با گرفتن فرهنگ غرب و از دست دادن هویت خود به کشورهای خود باز می‌گشتند. کسانی که از آنها انتظار می‌رفت دستور العملی برای نجات کشورشان ابداع کنند، مأموران داوطلب غرب شدند و عملاً در جبهه کسانی قرار گرفتند که علیه منافع کشور، فعالیت می‌کنند.»
کدام غرب؟
در جمع متفکرین کشور ما، اختلاف نظرهایی در مورد کشورهای غربی وجود دارد، اما انتقاد و دیپلماسی در بیان مشکلات یک چیز است و این که غرب را کاملاً دشمن اسلام جلوه دهیم، چیز دیگری است. البته کسی نمی‌تواند این واقعیت را انکار کند که همین الان، در غرب بیماری اسلام هراسی وجود دارد. اما یادمان باشد، همه آنها اسلام ستیز نیستند و اتفاقاً وقتی که دونالد ترامپ برای مسلمانان محدودیت ایجاد کرد، غربی‌ها هم بودند که به خیابان‌ها می‌آمدند و می‌گفتند: «ما همه مسلمانیم».
واقعیتی به نام حاکمیت قانون در غرب
نتایج تحقیقات میدانی چندین موسسه معتبر، این واقعیت را نشان می‌دهد که حتی جوانان مذهبی ما نیز ترجیح می‌دهند در کشورهای غربی کار کنند و سراغ هیچ کشور اسلامی نروند!
اما یکی دیگر از تناقض‌ها و تضادهای فکری و سیاسی عجیب اردوغان این است که بازار کشور ما، با سرمایه غربی بسیار گرم است. دولت ما و بخش خصوصی ما، بارها از غرب وام گرفته است. پس چه چیزی باعث می‌شود که رئیس جمهور ترکیه تا اندازه ای از غرب عصبانی باشد؟ پاسخ چنین است: ارزش‌‌‌های غرب مانند آزادی، قانون و حقوق بشر، به معنای واقعی کلمه، اردوغان را ناآرام می‌کند.
جالب است که اردوغان، از سویی، آشکارا به ارزش‌ها و سیاست‌‌‌های اروپا می‌تازد و از سوی دیگر در تاریخ ۱۷ نوامبر ۲۰۲۱ می‌گوید: «اتحادیه اروپا اکنون باید روابط خود را با ترکیه، از منظر استراتژیک ببیند.»
طبیعتاً چین و روسیه نیز دقیقاً به این شکل دوست دارند به اتحادیه اروپا نزدیک شوند اما مساله اینجاست که اروپا نمی‌تواند به خاطر دوستی با چین و روسیه و ترکیه، موضوعات مهمی‌همچون حاکمیت قانون و آزادی و نهادهای مدنی را کنار بگذارد.
اردوغان هنوز هم این واقعیت را نپذیرفته که روابط دانشگاهی، سیاسی و تجاری با غرب، ناگزیر به توسعه اندیشه‌‌‌های حقوقی و آزادی می‌شود. معرفی مداوم غرب به عنوان دشمن اسلام، نمی‌تواند این روند را تغییر دهد و واقعیت این است که اقتصاد ما از این مواضع و سخنان اردوغان، بسیار آسیب دیده است. علاوه بر این، در محافل سیاسی و دیپلماتیک غرب نیز، دوستان خود را از دست داده ایم.
مرحوم ممتاز تورهان، یکی از معلمان بزرگ اندیشه ملی گرایانه، به چند ویژگی غرب توجه کرده که بسیار برای ترکیه لازم است: ذهنیت علمی، فناوری، تضمین قانون و حقوق بشر.
//اناج
