ما و سرمایه‌ها

محمد توکلی
هنگامی که از سرمایه سخن می‌گوییم نخستین مفهومی که به ذهن می‌رسد پول است و ثروت. بسیاری بر این باور هستند که سرمایه به معنای ثروت مادی است و جامعه ثروتمند جامعه‌ای با سرمایه مادی بسیار تعریف شود. واقعیت اما این است که چنین معنایی از سرمایه تنها وجهی ظاهری از تعریف آن را شامل می‌شود. سرمایه علاوه بر ثروت مادی مصادیق دیگری هم دارد. 
وجه دیگر سرمایه، سرمایه انسانی یا همان نیروی انسانی است، جامعه‌ای با میانگین سنی جوان جامعه‌ای ثروتمند است، اگر این جوانان تحصیلکرده و دارای مهارت هم باشند این سرمایه چندین و چند برابر می‌شود. در نتیجه ممکن است جامعه‌ای با ثروت مادی نه چندان قابل توجه بتواند با توجه کردن به سرمایه انسانی در اختیارش مسیر پیشرفت و توسعه را سریع‌تر از جامعه‌ای که تنها به ثروت مادی خود اتکا دارد بپیماید. 
اما وجه دیگری از سرمایه‌ها که کمتر به آن توجه نشان داده می‌شود، سرمایه‌های نمادین هستند.
دکتر محسن رنانی، پژوهشگر توسعه و استاد دانشگاه در این باره می‌گوید: «سرمایه نمادین چیزی بود که ما اصلاً نفهمیدیم چیست و چقدر اهمیت دارد و چگونه باید از آنها محافظت کنیم. بدون این سرمایه نه‌تنها توسعه شکل نمی‌گیرد، بلکه حتی اقتصاد هم دیگر درست و کم‌هزینه کار نمی‌کند. مگر کشور ما اکنون انباشته از سرمایه‌های اقتصادی و انسانی نیست؟ پس چرا اقتصادمان بحرانی است؟ دقیقاً به‌همین علت که ذخایر سرمایه‌های اجتماعی و نمادین ما ته کشیده است. این چیزی است که در تمام برنامه‌های توسعه قبل و بعد از انقلاب نادیده گرفته شده است. شما در هیچ‌کدام از آن برنامه‌ها ردِ‌پایی از بحث سرمایه اجتماعی و سرمایه نمادین نمی‌بینید… سرمایه‌های نمادین را از همان روز اول پیروزی انقلاب تخریب کردیم و اصلاً نفهمیدیم که چیستند و چگونه می‌شود از آنها محافظت کرد و همچنان داریم تخریب می‌کنیم؛ همه‌ی ما باهم. پیشترها حکومت با صدا و سیمایش و این روزها مردم با تلگرام‌شان دست‌به‌دست هم داده‌اند تا تتمه سرمایه‌های نمادین‌مان را تخریب کنند» . 
درگذشت محمدرضا شجریان، استاد آواز محبوب ایرانیان بار دیگر یادآوری این اندوه بزرگ بود که چقدر ساده سرمایه‌های نمادین خود را نابود می‌کنیم، سرمایه‌هایی که بودن‌شان حلقه‌ وصل جامعه است و فقدان‌شان خسرانی عظیم و جبران‌ناپذیر. سرمایه‌های نمادین تنها در فرهنگ و هنر نیستند و می‌توان نشانی آنان را در سیاست، اقتصاد و هر حوزه دیگری نیز به یاد آورد. 
اما ما با سرمایه‌های نمادین خود چه می‌کنیم؟ وجه تلخ ماجرا این واقعیت است که نه تنها خبری از حفاظت از سرمایه‌ها نیست بلکه شاهد سبقت گرفتن در تخریب آنان به اشکال مختلف هستیم. 
آنچه بر زنده‌یاد محمدرضا شجریان گذشت همان حکایت آشنایی‌ست که در این دیار بر دیگر سرمایه‌ها نیز می‌رود، سرمایه‌هایی که تخریب آنان نتیجه‌ای جز از هم‌گسیختگی بیش از پیش اجتماع را با خود به همراه نداشته است اما با این وجود هم‌چنان حکمرانان در خوابی گران در پی تخریب آنان هستند!