«ایجاد گذر هنر و فرهنگ» در پیاده راه تاریخی «تربیت» در تبریز با حدود یک قرن سابقه، از جمله طرح های ارزشمندی می باشد که به رغم امضای تفاهم نامه آن میان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی و شهرداری تبریز همچنان بر زمین مانده است.
به گزارش باش خبر وبه نقل از ایرنا، پیاده راه «تربیت» در دل بافت تاریخی کهن شهر تبریز واقع شده و از اوایل سده چهاردهم شمسی تا یکی دو دهه قبل، مرکز اصلی استقرار نهادهای فرهنگی همچون مدارس، روزنامه ها، چاپخانه ها و کتابفروشی ها بود.
البته این پیاده راه تا سال 1373 شمسی، کاربری خیابان داشت و محل عبور و مرور خودرو بود، اما در آن سال به همت شهرداری منطقه تاریخی – فرهنگی تبریز به عابرگذر، تبدیل و تردد خودروها از آن ممنوع شد.
پیاده راه «تربیت» قبل از تعریض و تبدیل آن به خیابان در دهه نخست 1300 شمسی، در زمان شهرداری محمدعلی خان تربیت بر این شهر، محل عبور و مرور ساکنان محله های «نوبر»، «مقصودیه» و «چرنداب» بوده و به شکل کوچه تنگ و باریکی از جنوب با کوچه «له له بیگ» و از شمال با کوچه «دوره دربندی» به سمت «بازاچه خیاوان» و عمارت «آلاقاپو» (عمارت استانداری) مورد استفاده قرار می گرفت.
پیاده راه تاریخی «تربیت» در زمان احداث آن از سمت شرق از خیابان امام خمینی فعلی آغاز شد و در امتداد غربی به کلیسای مریم در «دیک باشی» (میدان نماز یا راسته کوچه امروزی) منتهی شد؛ در آن زمان شایعاتی مبنی بر اینکه محمدعلی خان تربیت، ساخت ادامه خیابان را به دلیل نزدیکی با ارامنه تبریز متوقف کرد، دهان به دهان گشت و حتی علیه شهردار ادیب تبریز نیز به این دلیل، شبنامه هایی در سطح شهر توزیع شد.
پیاده راه «تربیت» در بیش از یک قرن اخیر، محل سکونت بزرگان و شخصیت های شناخته شده ای چون امان الله میرزا جهانبانی، برادران نخجوانی، خاندان خسروشاهی، کلکته چی، حریری، پناهی و … بوده است که متاسفانه ساختمان ها و عمارات متعلق به آنها در دهه های اخیر در چنگال بساز بفروشان گرفتار آمده و در کام نابودی فرو رفته اند.
در دهه های اخیر، خانه های برادران کتاب باز و کتاب شناس نخجوانی، حاج محمد و حاج حسین، تخریب و به پاساژهای پردیس و مروارید تبدیل شده اند، ضمن اینکه عمارت امان الله حهانبانی، ضیاء الدوله، نیز پس از تخریب، به جایش پاساژ شیخ صفی ساخته شده است.
در تبیین تعدد ساختمان ها و خانه های تاریخی پیاده راه «تربیت»، باید گفت که تنها در کوچه «کرباسی» آن ۱۴ خانه تاریخی وجود دارد؛ همچنین «موزه مطبوعات» در محل خانه تاریخی «کلکته چی» (صلح جو) و «موزه صدا» نیز در خانه تاریخی «امیر پرویز» این کوچه مستقرند.
متاسفانه عمارات و فضاهای تاریخی مستقر در محدوده پیاده راه «تربیت» که قدمت بعضی از آنها مانند سراهای «حاج رسول» و «علی النقی» به حدود 150 سال می رسید، قدر دانسته نشد و در سه دهه اخیر در راستای اجرای طرح های توسعه شهری مبتنی بر خیابان کشی و ساخت و سازهای جدید فاقد پیوست های فرهنگی، نابود شدند.
عملیات احداث خیابان (پیاده راه امروزی) «تربیت» در سال 1308 شمسی
سراهای تاریخی «حاج رسول» و «علی النقی» در دهه 1370 شمسی در راستای تعریض خیابان جمهوری، تخریب و به جای آن پاساژ و بوستان کوچ مولانا ساخته شد؛ حتی در آن دوره، کم مانده بود که راسته «شیشه گرخانه» (شوشرخانا) به عنوان بورس کتابفروشی های قدیمی تبریز نیز در چنگال نیز بیل های مکانیکی و بولدوزرها گرفتار آید که با همت و پیشقدمی جمعی از بزرگان و پیشکسوتان بازار از خطر نابودی نجات یافت.
بازارچه شیشه گرخانه تا چند دهه قبل پاتوق اصلی کتابفروشی های قدیمی تبریز بود، اما شکوه و عظمت صدساله آن نپایید و با کم فروغ شدن چراغ کتاب و کتابخوانی، مغازه کتابفروشی های «تهران» به بوتیک و «سروش» به ادویه فروشی تغییر کاربری یافت و درِ کتابفروشی های «فردوسی» و «حقیقت» نیز تخته شد. در این بازارچه همچنین کتابفروشی های دیگری چون نمایندگی انتشارات دانشگاه تهران و کتابفروشی ایران نیز وجود داشت.
در بازار شیشه گرخانه به عنوان بخشی از پیاده راه تاریخی «تربیت» همچنین کتابفروشی های«ابن سینا» به مدیریت علی زاخری و «معرفت» نیز وجود داشتند و حتی کافه «لطفی» آن در طبقه دوم قنادی «نوشین»، پاتوق تجمع و دیدار چهره های فرهنگی تبریز سال های دهه 1340 بود.
پیاده راه «تربیت» در طول نزدیک به یک قرن گذشته همچنین محل استقرار موسسه های مطبوعاتی «چمن آرا» و «مهدآزادی» و نیز جرایدی همچون «آذرآبادگان»، «اختر شمال» و … بود؛ این خیابان قدیمی در دوره ملی شدن صنعت نفت شاهد درگیری گروه های سیاسی طرفدار و مخالف مصدق بود، به گونه ای که دفتر روزنامه «آذرآبادگان» به عنوان ارگان جمعیت شاه دوست «فداکاران آذربایجان»، از سوی ملیون آتش زده شد و پس از سقوط مصدق نیز عکس این اتفاق برای جراید مخالف سلطنت روی داد.
بازارچه «شیشه گرخانه» پیاده راه تربیت روزگاری بورس کتابفروشی های قدیمی تبریز بود
حتی اسامی کوچه ها و کوی های پیاده راه «تربیت» نیز جالب توجه اند؛ کوچه «انجمن» (که انجمن ایالتی آذربایجان در 116 سال قبل در یکی از ساختمان های آن مستقر بود)، کوچه کرباسی، کوچه مشکات، کوچه حریری، منتسب به خاندان حریری از پیشروان انقلاب مشروطه در تبریز، کوچه پناهی و …
تبدیل شدن خیابان «تربیت» به پیاده راه در اوایل دهه 1370 شمسی، اقدام ارزشمندی بود که این باریکه به یادگار مانده از «تبریز قدیم» را از گرفتار آمدن در دستان غول بلندمرتبه سازی مصون نگه داشت؛ شهرداری تبریز پس از آن، با توسعه فضای سبز این عابرگذر تاریخی و نصب مجسمه صنوف قدیمی شهر در آن، گام ارزشمندی در راستای صیانت از این بافت تاریخی – فرهنگی برداشته است.
اما آنچه در این میان، جورچین پیاده راه تاریخی «تربیت» را ناقص گذاشته، بر زمین ماندن طرح «ایجاد گذر هنر و فرهنگ» در این منطقه است که تفاهم نامه آن سه سال قبل امضا شده است.
در واقع طرح ایجاد «گذر هنر و فرهنگ» در پیاده راه «تربیت» در دومین جلسه کاری ایجاد گذرهای فرهنگ و هنر تبریز، هیجدهم آذر ماه 1398در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی استان، مسئول دفتر اقتصادی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونین و مدیران شهرداری منطقه هشت تصویب شد.
حاضران در آن جلسه با اشاره به اینکه مسیر پیاده راه «تربیت» یکی از پرترددترین و تاریخی ترین معابر منطقه تاریخی فرهنگی تبریز می باشد، این مسیر را دارای پتانسیل بالای برای تبدیل به گذر فرهنگ و هنر تبریز و اجرای برنامه های فرهنگی و هنری متعدد در آن دانسته و خواستار ثبت این مسیر به عنوان «گذر فرهنگ و هنر» تبریز شدند.
هر چند در پایان آن جلسه مقرر شد مراحل ثبت پیاده راه «تربیت» به عنوان «گذر فرهنگ و هنر تبریز» در مدت چند روز، انجام و طی ماه های بعدی اجرایی شود، اما این مصوبه همچنان در محاق معطلی است و شهرداری تاریخی منطقه هشت تبریز تا به امروز اقدام چشمگیری در این راستا انجام نداده است.
این در حالی است که گذرهای هنر و فرهنگ تاکنون در شهرهایی به مراتب کوچک تر از تبریز مانند دامغان و سبزوار و … عملیاتی و در شهرهایی مانند یزد اجرایی شده است؛ از سوی دیگر نباید این نکته را نادیده گذاشت که زیرساخت های ایجاد گذر هنر و فرهنگ در پیاده راه تربیت تبریز از قبل آماده است، اما در شهری مانند یزد، خیابان محل استقرار این گذر را در بافت تاریخی تازه احداث کرده اند.
امید که مدیریت شهری تبریز با اهتمام در عملیاتی کردن طرح ایجاد «گذر هنر و فرهنگ» در پیاده راه «تربیت»، گام جدی در راستای تحقق مسوولیت فرهنگی خود و برآوردن کردن انتظارات فرهنگی شهروندان بردارد تا تبریز کهن در این زمینه از دیگر شهرهای کشورمان عقب نماند.
