شیر تو شیر «قیمت شیر»/ سر بی‌کلاه تولیدکننده و مصرف‌کننده
آمارها از افول سرانه مصرف شیر ایران در سال‌های گذشته و تشدید آن در دولت تدبیر و امید به بعد حکایت دارد. مشخصه اصلی این دوره زمانی، استمرار تورم در اقتصاد ایران و افزایش قیمت لبنیات است که باعث شده با کاهش قدرت خرید خانوارهای ایرانی سرانه مصرف شیر و لبنیات نیز به‌عنوان کالاهای نه چندان ضروری حذف شود.
، موضوع افزایش قیمت خرید تضمینی شیر چند روزی است که برای چندمین بار در سال‌جاری بر سر زبان‌ها افتاده در حالی که از یک سو تولیدکننده از ارقام اعلامی راضی نیست و آن را متناسب با هزینه‌های تولید نمی‌داند و از سوی دیگر مصرف‌کننده نیز از افزایش چند صد برابری قیمت این کالای اساسی و فرآورده‌های آن در ماه‌های اخیر به شدت گله‌مند است.
حتماً این روزها شما هم با مراجعه به سوپر مارکت و بقالی سرکوچه‌تان متوجه افزایش قیمت شیر و محصولات لبنی شده‌اید، اتفاقی که برای چندمین بار تنها در همین چهار ماهه نخست ۱۴۰۰ می افتد، البته این موضوع تنها مخصوص محصولات شیر و لبنیات نیست و تقریباً در همه کالاها و خدمات نیز چنین شرایطی حاکم است اما شرایط در خصوص شیر و فرآورده‌های لبنی مرتبط با آن به دلیل ارتباط مستقیم این محصولات با سلامتی عمومی و امنیت غذایی جامعه بسیار متفاوت است.
در بررسی این موضوع توسط خبرنگار که البته نه به عنوان خبرنگار بلکه شهروندی از همین جامعه و متاثر از چنین اتفاقات عادی شده صورت گرفت، نارضایتی شهروندان و البته کسبه و اصناف مرتبط با کالاهای اساسی و مصرفی مردم از این موضوع کاملاً مشهود است، به‌طور مثال یکی از سوپرمارکتی‌های منطقه چای کنار تبریز در خصوص قیمت‌های اخیر می‌گوید: دبه ماستی که تا چند وقت پیش با قیمت ۲۴ هزار تومان برای مشتری به دست ما رسید، از چند روز قبل ۳۳ هزار تومان شده و گاهی حتی برای فروش جنس و امکان سفارش مجدد به شرکت‌های توزیع مردد می‌مانیم چون نمی‌دانیم امروز که فلان جنس را به فلان قیمت می‌فروشیم، آیا فردا قیمت همان خواهد بود که بتوانیم دوباره سفارش دهیم.
افزایش قیمت شیر را باید در امتداد اقدامات و تصمیمات خلق‌الساعه اخیر دولت تفسیر کرد
تکلیف مردم عادی و مصرف‌کننده نهایی نیز در این خصوص کاملاً مشخص است و اگر تنها در یکی دو مورد از همین بقالی و سوپر مارکت‌ها پای صحبت‌هایشان بنشینید، وضعیت سرانه مصرف شیر و دلیل قرار گرفتن ایران در رده‌های آخر جهانی از این حیث به راحتی دستگیرتان می‌شود،
اما نکته قابل تامل در این خصوص خبری است که ابتدای هفته جاری منتشر شد مبنی بر اینکه وزیر جهادکشاورزی در نامه‌ای اعلام کرده شورای قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی قیمت هر کیلوگرم شیرخام را ۶۴۰۰ تومان تصویب کرده است و این خواسته یا ناخواسته افزایش قیمت محصولات لبنی را به دنبال خواهد داشت، موضوعی که البته گویا از سوی مجلس‌نشینان با آن مخالفت شده و طبق اخبار منتشره، دیروز کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی برای تعیین تکلیف قیمت شیرخام تشکیل جلسه داده و در این جلسه تاکید شده که تا تعیین تکلیف نهایی هیچ‌گونه افزایش قیمتی در بازار اعمال نخواهد شد.
اقدام تامل برانگیز افزایش قیمت شیر در تعطیلی مجلس!
جعفر راستی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم شبستر نیز در همین خصوص به خبرنگار فارس گفت: حدود دو هفته پیش جلسه‌ای با مسوولان دولتی برای بررسی وضعیت کالاهای مصرفی اساسی مانند شیر و گوشت مرغ برگزار شد که البته در آن جلسه صحبتی از افزایش قیمت این محصولات به میان نیامد و اینکه اکنون برای شیر قیمت جدیدی اعلام می کنند، آن هم در ایامی که مجلس تعطیل است، اقدامی تأمل برانگیز است که باید آن را در ادامه تصمیمات و اقدامات خلق‌الساعه و مبهم دولت دوازدهم در روزهای پایانی‌اش تفسیر کرد.
شیر تو شیر قیمت شیر
موضوع وقتی جالب‌تر می‌شود که به گفته مدیرعامل اتحادیه دامداران آذربایجان‌شرقی پیش از طرح موضوع افزایش قیمت شیر و مطالبه دامداران در این خصوص، کارخانه‌های لبنی اعلام کرده بودند که به خاطر افزایش قیمت مواد مصرفی در تولید این محصولات قیمت اجناس خود را تا ۳۵ درصد افزایش خواهند داد و اکنون با اعلام این قیمت دوباره بر قیمت تولیدات خود خواهند افزود.
ایوب امیری با اشاره به اینکه ۷۵ درصد شیر و گوشت مصرفی را دامداری‌های سنتی و مابقی را واحدهای صنعتی تولید و تامین می‌کنند، موضوع نهاده‌ها و یونجه و علوفه را مهم‌ترین معضل این روزهای این صنعت عنوان و تصریح می‌کند: سهمیه‌ای ماهانه از طریق سامانه بازارگاه توسط معاونت دام جهادکشاورزی بر اساس پلاک کوبی صورت گرفته و تعداد دام‌ها تخصیص می یابد که خرید آن آنی و نقدی و فرصت ثبت آن دو روز است اما حداقل زمان رسیدن این نهاده‌ها به دست دامدار دو ماه و اخیراً به سه ماه رسیده است و این سرآغاز مشکلات دامداران است.
وی با اشاره به اینکه در سه ماهه نخست امسال تنها نیمی از ۱۶ هزار تن سویا، ذرت و جوی خریداری شده برای توزیع بین دامداران به دست ما رسیده است، می‌افزاید: در این بین بحث عودت نهادههای بی‌کیفیت و پوسیده نیز معضل دیگری است که هر چند مقرر شده معادل آن نهاده های سالم دپو شده در انبار فروشندگان به دامداران تحویل شود، اما تا این لحظه به دلیل عدم صدور مجوزهای لازم از سوی دولت بی‌نتیجه مانده است.
نهادههای دامی در بازار آزاد در دست دلالان
امیری تصریح می‌کند: این در شرایطی است که بر اساس ساز و کار سامانه بازارگاه نباید حتی یک کیلو نهاده در بازار آزاد عرضه شود اما کافی است شما اراده کنید تا هر مقدار که بخواهید با چندین برابر قیمت از دلالان و خارج از سیستم تهیه کنید و عدم ارسال به موقع نهاده‌ها و قیمت‌های مازاد پشت بارنامه را باید مهم‌ترین مشکل دامداران در شرایط کنونی دانست، چرا که به دلیل فروش بارنامه‌ها به رانندگان توسط شرکت های حمل و نقل، شاهد افزایش ۳۵۰ تا ۴۰۰ تومانی هر کیلو نهاده هستیم یعنی دو برابر قیمت مصوب و چون دامدار به دلیل قیمت بالای جنس در بازار آزاد و از سوی دیگر لزوم تغذیه به موقع دام مجبور به قبول این هزینه‌هاست، چنین اقدام نادرستی تبدیل به یک رویه مرسوم شده و ارسال نهاده، قیمت و مدت زمان رسیدن بار به دست دامدار نیز به این مشکل دامن می زنند.
بدهی ۲۰ میلیارد تومانی کارخانه پگاه به دامداران
مدیرعامل اتحادیه دامداران آذربایجان‌شرقی، افزایش قیمت علوفه و نبود آن، تامین تنها بخشی از نهادههای مورد نیاز توسط دولت، خرید نقد و دریافت اقساطی بلندمدت، هزینه‌های جانبی بالا و عدم مطابقت قیمت‌های مصوب شیر و گوشت با افزایش قیمت‌ها را مهم‌ترین دغدغه‌های دامداران برشمرده و می‌گوید: هر چند مقرر شده امسال تنها چند قلم از کالاهای اساسی که عمده آنها نهادههای دامی است، با ارز دولتی وارد شوند و این اقدام تصمیم بسیار درستی است اما در اجرای این تصمیمات به ویژه در حوزه توزیع و فروش با مشکل مواجه هستیم و این امر به دامدار و در نتیجه چرخه تولید ضربه می‌زند، هر چند شاید این امر امروز توسط مصرف‌کننده حس نشود، اما بدون شک در آینده‌ای کوتاه اثر خود را بر سبد خانوار نیز نشان خواهد داد.
وی می افزاید: حتی در بهترین حالت اگر دولت تمام چهار نهاده از بیش از ۲۰ نهاده مورد نیاز برای تغذیه دام ها را نیز در اختیار دامداران قرار دهد، کف قیمت شیر با توجه به همه موارد اشاره شده بیش از هشت هزار تومان و در صورت خرید آزاد نهاده ها حداقل ۱۰ هزار تومان است و بحث مطالبات دامداران از کارخانه‌های شیر و لبنی را نیز باید به این مشکلات افزود، چرا که طلب اتحادیه دامداران استان و تعاونی‌های زیرمجموعه آن تنها برای بازه زمانی ۴۵ روز گذشته بیش از ۲۰ میلیارد تومان است.
امیری تصریح می‌کند: پرداخت چند ماهه و اقساطی مطالبات دامداران توسط کارخانه‌ها در حالی صورت می‌گیرد که این واحدها محصول نهایی تولید شده با شیر دامدار را به صورت نقدی و آنی در اختیار شرکت‌های توزیع و سوپرمارکت‌ها قرار می‌دهند و اخیراً کارخانه پگاه که بخش مهمی از مطالبات دامداران مربوط به آن است، به جای پرداخت این دیون، وام با ۱۸ درصد سود به دامداران می‌دهد و موضوع شیر خشک نیز که با کلی مشکلات امکان تولید آن در استان فراهم شده، با چالش‌های متعدد روبروست و بجای آنکه با ممنوعیت و یا حداقل وضع تعرفه واردات، زمینه سودآوری این محصول برای دامدار و کشور فراهم شود، شاهد تحمیل تعرفه بر صادرات شیر خشک هستیم.
چرخ کارخانه های شیر و لبنی با مطالبات معوق دامداران می‌چرخد
رشدی لاله نیز یکی دیگر از دامداران صنعتی استان است که فعالیت در این حرفه را نوعی عشق و علاقه می‌داند و با انتقاد از موضوع ارز دولتی، آن را ارز کثیف خوانده و می‌گوید: این تصمیم موجب کاهش قدرت دامداران و افزایش سرسام آور هزینه‌های این صنعت شده و قیمت‌گذاری‌های شیر و گوشت نیز در خلاء و بدون در نظر گرفتن دامدار اتفاق می‌افتاد و در بحث نهاده‌ها نیز با وجود اینکه پول خرید را نقد می‌پردازیم اما باید سه ماه بعد جنس خود را با کلی مشکلات تحویل بگیریم.
این دامدار استان ادامه می‌دهد: در موضوع فروش شیر به کارخانه‌های شیر و لبنیات علاوه بر اینکه قیمت مصوب بسیار پایین‌تر از قیمت تمام شده است، پول فروش شیر با همان قیمت نیز با ۴۵ روز تا دو ماه تأخیر به دست دامدار می‌رسد و در واقع چرخ این کارخانه‌ها با مطالبات بر زمین مانده دامداران در حال چرخیدن است و شرایط به‌گونه‌ای است که دامداران به دنبال بهانه‌ای هستند تا خود را برای فروش دام‌های ضعیف و استخوانی خود با قیمت مفت قانع و یا کشتار کنند تا از هزینه‌های خود بکاهند به‌طوریکه خود من تنها امسال بیش از ۲۰ راس دام مولد را کشتار کرده‌ام.
رشدی می‌گوید: اگر این چنین پیش برود، به دوران ۶۰ سال قبل و گوشت و شیر فصلی بازخواهیم گشت و هزینه‌ها دامداران را خواهند بلعید و در حالی که در کشور گوشت قرمز با کیفیت خودمان را اینگونه بی‌ارزش کردهایم، گوشت یخ زده صنعتی به خورد مردم داده خواهد شد و شخصاً معتقدم روندهای فعلی به گونه ای اتخاذ شده‌اند که دامداری‌های سنتی از میان بروند و دامداری صنعتی به صورت هلدینگ و در انحصار تعدادی افراد خاص شکل گیرد.
واحدهای دامداری زیر سرم هستند
مهدی رضوان نیز که یک واحد دامداری صنعتی در منطقه خسروشاه دارد با بیان اینکه از درب ورودی دامداری با انبوه مشکلات دست به گریبان هستیم، می‌گوید: مشکل دارو، قیمت خرید پایین نسبت به قیمت تمام شده، هزینه.های کمرشکن ماشین‌آلات، بیمه و مالیات تنها بخشی از این مشکلات هستند که قطع برق‌های اخیر نیز به آنها اضافه شده و باعث فاسد شدن بخش قابل توجهی از شیر تولیدی دامداری‌ها و ضررهای هنگفت آنها می شود.
وی، میزان سرمایه خود در واحد دامداری‌اش را ۲۰ میلیارد تومان اعلام کرده و می‌افزاید: این در حالی است که تنها مطالبات‌مان از کارخانه شیر برای ۴۵ روز معادل سه تا چهار میلیارد است و همه این عوامل دست به دست هم داده تا با کشتار یا فروش دام‌های مولد، از یک واحد ۵۰۰ رأسی به ۱۰۰ رأس برسیم و تنها امسال ۱۵ رأس را کشتار کردهایم و باید بگوییم که نه تنها ما بلکه بسیاری از واحدهای کوچک و بزرگ این روزها حال و روز خوشی ندارند و زیر سرم هستند.
روند نزولی مصرف شیر در ایران
متاسفانه سرانه مصرف شیر طی سال‌های اخیر به علل مختلف کاهش یافته و از استانداردهای جهانی بیش از پیش فاصله گرفته است و همین امر می‌تواند زمینه ساز شیوع بیماری های زیادی شود.
متوسط جهانی مصرف شیر ۱۵۰ تا ۱۶۵ کیلوگرم در سال است که در کشور ما ۶۰ تا ۷۰ کیلوگرم یعنی نصف متوسط جهانی است این در حالی است که در کشورهای غربی این آمار حتی به ۳۰۰ تا ۳۵۰ کیلوگرم در سال می‌رسد.
افزایش فقر مصرف لبنیات در کشور
بررسی‌ها نشان می‌دهد، رشد نرخ تورم و کاهش قدرت خرید خانوار، اصلی‌ترین عاملی است که به کاهش سرانه مصرف شیر و لبنیات منجر شده، اما بی‌شک موفقیت تورم در این کار مرهون غفلت از فرهنگسازی برای مصرف شیر در ایران است که شیر و لبنیات را به یک کالای نه چندان ضروری در سبد مصرفی خانوار تبدیل کرده و میزان خرید و مصرف آن با هر تکانه تورمی کاهش می‌یابد.
البته این امر را نمی‌توان نگاه جامعه به مصرف شیر و لبنیات به‌گونه‌ای است که در بزنگاه‌های تورمی حذف آن را از سبد مصرفی تسهیل می‌کند. به‌عنوان مثال، اثراتی که تورم و گرانی بر مصرف شیر و لبنیات داشته، به‌مراتب از تأثیر آن بر اقلامی نظیر نوشابه گازدار، چیپس و پفک که در ادبیات تغذیه در دسته کالاهای مضر قرار می‌گیرند، بیشتر بوده است و در کنار این مسائل طرح ادعاهای غیرعلمی و غیر مستند در سال‌های گذشته بیشتر از سایر عوامل بر فرهنگ عمومی نسبت به مصرف شیر و فرآورده‌های آن اثر منفی گذاشته و شیب کاهش سرانه مصرف را تندتر کرده است.
تنها طرح مصوب قانونی که می‌توانست اثرات شگرفی در تغییر سبک زندگی و نگاه به شیر داشته باشد، طرح شیر مدرسه است که فقط چند سال به اجرا درآمد و اینک سال‌هاست یاد و خاطره‌ای از آن برجای مانده است. هدف این طرح که بیش از صد سال در کشورهای توسعه‌یافته سابقه دارد، آشتی‌دادن کودکان و نوجوانان یعنی مهم‌ترین گروه مخاطب با شیر است که آن‌هم در چنبره کمبود بودجه و مسوولان ناآشنا به آثار مثبت غیرقابل شمارش شیر، سال‌هاست بیش از شبحی از آن باقی نمانده است.
کارشناسان کاهش سرانه مصرف شیر را به منزله زنگ خطر در میزان توسعه‌یافتگی کشور اعلام می‌کنند و معتقد هستند: برای رفع این خطر، باید به‌جای تبدیل شیر به شیرخشک و صادرات آن، حمایت‌هایی برای دهک‌های محروم جامعه در نظر گرفته شود که سرانه مصرف شیر و لبنیات آنها را افزایش دهد. از سوی دیگر باید فرهنگسازی به حدی تقویت شود که خانوارهای فاقد مشکل درآمدی نیز با شیر و لبنیات آشتی کنند؛ چراکه پایین بودن سرانه مصرف شیر فقط مربوط به توان خرید نیست و نگرش فرهنگی به آن نیز بسیار مؤثر است.
در قضیه شیر و افزایش قیمت‌های اخیر یهویی و پر تکرار آن آنچه بیش از هر چیز مشهود است، عدم مدیریت چرخه تولید و سود بردن واسطه‌هایی است که گاه در قالب خرید و فروش آزاد نهاده ها، گاه با قاچاق یونجه و علوفه و گاه با خرید اقساطی شیر از دامداران و فروش نقدی و آنی به مصرف‌کننده، ماهی سود و طمع خود را از آب گل آلود بی‌توجهی‌های دولتی و تصمیمات خلق‌الساعه و غیرکارشناسی می‌گیرند و متاسفانه کمتر به اثرات بلند مدت این رویه‌های غلط در سلامت عمومی جامعه و حفظ امنیت غذایی توجه می‌شود، چرا که شیر و محصولات لبنی یکی از اقلام ضروری مصرفی در سبد خانوار است که به واسطه همین رویه‌های غلط سرانه مصرف آن در چند سال اخیر در کشور و البته آذربایجان‌شرقی به شدت کاهش یافته است.//فارس
