شهریار و ادبیات عاشورایی

با برگزاری وبینار «شهریار و ادبیات عاشورایی»، علی اصغر شعردوست، مدیر عامل بنیاد شهریار و نماینده اسبق مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی، ادبیات عاشورا در اشعار استاد شهریار را بررسی کرد.

علی‌اصغر شعردوست در وبینار «شهریار و ادبیات عاشورایی» که در راستای اجلاسیه بین المللی پیرغلامان حسینی توسط معاونت فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی استان برگزار شد، اظهار کرد: شهریار شاعر نامداری است که آوازه شهرتش نه تنها در زادگاهش تبریز، آذربایجان و ایران که در کشورهای پیرامون به عنوان شاعری ممتاز و دو زبانه پیچیده شده‌است.

وی افزود: شهریار اشتهار خود را مرهون چند ویژگی مهم است و اولین ویژگی این است که به سنت‌های ادبی ایران مسلط بوده و شعر خود را علاوه بر پاسداری میراث فرهنگ شعری ایران، در یک فضای جدید با یک راه نو آفریده‌است که ما از آن‌ها به نام مکتب شهریار یاد می‌کنیم.

وی بیان کرد: زمانی که در ایران تصور می‌شد شعر راه فترت را طی می‌کند و بعد از دوران مشروطیت به انتهای خود رسیده‌است، شهریار با آفریدن غزل‌های نوآیین، راه جدیدی در سرودن آغاز کرد که بعد از او این راه روندگان فراوانی پیدا کرد.

مدیرعامل بنیاد شهریار ادامه داد: دومین و مهم‌ترین عامل در ماندگاری شعر شهریار این است که آن چیزی جاودانه می‌شود و لباس بقا می‌پوشد که به یک امر جاودانه پیوند بخورد و شعر شهریار هم ریشه در اعماق اعتقادات اسلامی خود دارد و از آن‌ جایی که اسلام، قرآن و اهل بیت(ع) امور ماندگاری هستند که شهریار شعر خودش را به آن‌ها پیوند داده است، تا زمانی که اسلام، امام حسین(ع) و امیرالمومنین(ع) هست، شعر شهریار هم نه تنها هست بلکه روز به روز خوانندگان و خواهندگان بیشتری پیدا خواهد کرد.

وی گفت: موضوع عزای بی ریای شهریار در سوگ ابا عبدالله حسین(ع) موضوعی است که من که در ۱۰ سال آخر عمر استاد شهریار افتخار ملازمت ایشان را داشتم، به کرات در ایام تاسوعا و عاشورا و عموما ماه‌های محرم و صفر و ایام فاطمیه به چشم خود دیدم که او در این روزها خود با یادآوری صحنه‌های عاشورا و کربلا می گریست؛ چیزی که در چکامه بلند “شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین” به گوشه‌ای از آن اشاره کرده و گفته‌است: “کاندر این گوشه عزایی بی ریا دارد حسین”

وی متذکر شد: در بررسی اشعار استاد شهریار و میزان ارادت او به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به سروده‌های بسیار وزین، رنگین و سنگینی برمی‌خوریم و می‌بینیم که در سه قصیده بلند خود به نام های “حماسه حسینی”، “کاروان کربلا” و “داغ حسین” سرایشی رثایی دارد.

شعردوست اضافه کرد: شهریار در شعر حماسه حسینی با دیدن جامه‌های سیاه کودکان، اسیران کربلا را تداعی می‌کند و به یاد شهدای دشت نینوا سیل اشک از چشمان خود روان می‌سازد و گریه بر حسین(ع) را مایه خندان شدن در روز جزا می‌داند و می‌گوید:

به جامه‌های سیه کودکان کو دیدم/ دلم به یاد اسیران کربلا خون شد

به یاد تشنه لبان کنار نهر فرات/ کنار چشم من از گریه رود کارون شد

به خاندان رسالت ببین چه ظلمی کرد/ فلک که زینب کبری ز پرده بیرون شد

چو بر حسین بگریی به حشر خندانی/ هر آن دو دیده که نگریست سخت مغبون شد

وی اظهار کرد: موضوع دیگر بحث تجلی دین و مناسک دینی در شهدای دشت کربلاست و مشاهده می کنیم که شهریار شهدای کربلا را زنده می‌دانست چرا که با جان نثاری امام(ع) و یارانش، دین پیامبر(ص) همان دینی که یزیدیان خاستار ریشه کنی آن بودند، احیا شده‌است و در این باره می‌گوید:

چو نیک می نگری زنده این شهیدانند/ وگرنه هر بشری زاد و مرد و مدفون شد

وی ادامه داد: شهریار با سروده‌های خود طنین صدای امام حسین(ع) را به گوش تاریخ می‌رساند و واقعه کربلا را در مقابل چشمان انسان به تصویر می‌کشد، واقعه‌ای که زمانه هرگز نتوانست آن را به خاموشی و فراموشی بسپارد.

مدیرعامل بنیاد شهریار بیان کرد: امروز که هجدهمین اجلاس تجلیل از پیرغلامان و خادمان حسینی برگزار می‌شود، خود نشانه این است که روندگان این راه اعم از سرایندگان این مراثی، ذاکران این سروده‌ها و کسانی که با حضور در مساجد و هیئات به تجلیل از این آیین باشکوه می‌پردازند، رهروان این راهند. همان‌طور که شهریار می‌گوید:

به هر چمن که بتازد سموم باد خزان/ زمانه یاد کند از خزان باغ حسین

اگر چراغ حسینی به خیمه شد خاموش/ منور است مساجد به چلچراغ حسین

وی افزود: چندین بار دشمنان آرمان امام حسین(ع) نه تنها قبر او را کنده و حرم را با خاک یکسان کردند بلکه بر روی آن کشاورزی کرده و درخت کاشتند که این نور را برای همیشه خاموش کنند اما حرارتی که از آن مضجع نورانی به پا می‌خیزد وا می دارد که هزار چهارصد سال بعد میلیون‌ها نفر پیاده به زیارت او بروند.

وی گفت: مهم‌ترین مسئله‌ای که از نهضت عاشورایی و اباعبدالله در شعر شهریار منعکس است، عزت و آزادگی است؛ شهریار از دشمنان بی امان و دوستان بی وفای حسین روایت کرده و به بی حیایی دشمنان آل علی(ع) اشاره می‌کند و صحنه و پرده‌های اشک آلود جهانی پر شور از نوای حسینی، کرامت حسین و دعا کردن در همه حال بر بندگان خدا حتی بر دشمنان را تجسم کرده و فلسفه قیام عاشورا و جنبش و انقلاب اباعبدالله را با این حادثه یادآوری می‌کند و می‌گوید:

دشمنانش بی امان و دوستانش بی وفا / با کدامین سر کند، مشکل دوتا دارد حسین

سیرت آل علی با سرنوشت کربلاست/ هر زمان از ما یکی صورت نما دارد حسین

آب خود با دشمنان تشنه قسمت می کند/ عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین

شعردوست اظهار کرد: بی ریا بودن یکی از ویژگی‌های سوگواری راستین بر امام حسین(ع) است و شهریار در اشعارش به آن تاکید دارد چرا که در عزای حسینی ریاکاری به هیچ وجه پسندیده نیست.

وی افزود: در این ۱۸ دوره تجلیل از پیرغلامان اباعبدالله(ع) یک ویژگی بر تارک همه پیرغلامانی که از آن‌ها تجلیل شده، می‌درخشد و آن بی ریایی است.

وی ضمن یادآوری دور اول اجلاس تجلیل از پیرغلامان گفت: به یاد دارم که در اولین دوره از تبریز چند اسم درخشید که در حوزه شعر نام استاد محمد عابد خیابانی تبریزی و در حوزه مداحی نام سلیم موذن‌زاده اردبیلی و استاد حاج فیروز زیرک‌کار بود.

مدیرعامل بنیاد شهریار مطرح کرد: در مرور سروده‌های شهریار سروده‌های مربوط به امام حسین(ع) و حضرت علی(ع) را کم نمی‌بینیم و علتش این است که شهریار شعر را نمی‌ساخت بلکه شعر از بن مایه‌های اعتقادی شهریار می‌جوشید و زبان بیان کلام شهریار زبان شعر بوده‌است.

وی بیان کرد: شعری که آرم هجدهمین اجلاس تجلیل از پیرغلامان شده، بیت “حسینه یرلر آغلار گویلر آغلار” است که این شعر تصویری عاشقانه و شاعرانه از یک سوگ و مصیبتی عمیق است و شهریار صحنه‌های تراژیک کربلا را یک به یک با فخامت و جزالت به تصویر کشیده‌است.

وی ادامه داد: شهریار ماجرای کربلا را در کربلا تمام نمی‌کند و حال اسیران کربلا را نیز توصیف می‌کند و می‌گوید:

به خیمه‌های امامت چنان زدند آتش/ که آهوان حرم سر بدشت و هامون شد

رسید نوبت زینب که شیرزاد علی است/ جهان حیرت از این سربلند خاتون شد

شعردوست گفت: در سروده‌های استاد شهریار به ویژه در سروده‌های ترکی او در سوگ آل عترت سوز و گداز عجیبی وجود دارد که ما به آن “نیسگیل می‌گوئیم” که در فارسی معادل کاملی برای آن نیافتم و می‌شود گفت به معنی سوز و گداز همراه با یک نوع آرزومندی و حسرت برای نداشتن یا از دست دادن چیزی است و به خلاصه می‌توان گفت که نوحه‌های شهریار برای امام حسین(ع) آکنده از نیسگیل است.

وی اضافه کرد: شهریار دو شعر ترکی بسیار بلند دارد که یکی “حیدربابایه سلام” و یکی “سهندیه” است؛ حیدربابایه سلام در زبان فولکلوریک شعری است بسیار فخیم که در برگیرنده ضرب‌المثل‌ها، متل‌ها، آداب و رسوم و فرهنگ آذربایجان و از نظر خزینه واژگانی مملو از کلمات جاری در زبان ترکی است و از این جهت ترک های ایران، عراق، ترکیه و سایر کشور ها شاید بیش از دویست نظیره برای آن سروده‌اند.

وی ادامه داد: اما برعکس آن، سهندیه چکامه ای فخیم با واژگانی بسیار سنگین و کلماتی موزون و نمونه ای از ادبیات منظوم فاخر ترکی است.

شعردوست اظهار کرد: واژه “سهندیه” ایهام دارد که هم خطاب به کوه سهند و هم خطاب به شاعری به نام بلوت قراچورلو متخلص به سهند است و این سهند شعری برای شهریار دارد که در آن گلایه‌ای به شهریار می‌کند و می‌گوید تبریز جای افسوس بسیاری دارد که یکی هم خود تو هستی؛

« تبریزین نیسگیلی چوخده شهریار/ بیری ده سن اوزون سن ای عزیز شهریار»

وی ادامه داد: شهریار در جواب او نوشت که اگر مایه حسرت هم باشم جاودانه‌ ام چرا چون اگر شما به نسب‌های این دنیایی تکیه می‌کنید، افتخار من به این است که زاده علی هستم همان کسی که منادی حق است و با عشق به آل علی سپری نشکستنی در سر و در دست شمشیری کند ناشدنی در دست دارم:

ددین: آذر ائلینین بیر یارالی نیسگیلییه‌م من/

نیسگیل اولسام دا گولوم بیر ابدی سئوگیلییه‌م من…

من علی اوغلویام، آزاده لرین مردی مورادی

او قارانلیقلارا مشعل

او ایشقلیقلارا هادی

حاققا، ایمانا مونادی

باشدا سینماز، سیپریم، الده کوتلمز قیلیجیم
//ایسنا