سایه کم‌آبی بر سر آذربایجان‌شرقی
آذربایجان شرقی تا ۲ دهه قبل با قله های برف گرفته، رودخانه های خروشان و دشت های سرسبزش شناخته می شد و تبریز به عنوان باغ شهر در قاموس شهرشناسی ایران مطرح بود، اما سال هاست که این تصویر از ذهن ساکنان این دیار و خاطرات میهمانان آن روزهایش رخت بربسته است.
در روزگاری نه چندان دور، آب رودخانه «آجی چای» (تلخه رود) در ضلع غربی تبریز، تابستان ها نیز پرآب و پاتوق جوانان و نوجوانان حاشیه شهر برای تفریح و شنا بود؛ در آن سال ها، آب آورد سالانه این رودخانه دایمی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می رسید و به تنهایی دریاچه ارومیه را سیراب می کرد؛ اما اکنون «آجی چای»، رودخانه ای فصلی است که تنها به هنگام باران های سیل آسا و ذوب شدن برف ارتفاعات «بزقوش» سراب در بهار برای مدتی کوتاه آبدار می شود.
در روزگاری نه چندان دور، آب رودخانه «آجی چای» (تلخه رود) در ضلع غربی تبریز، تابستان ها نیز پرآب و پاتوق جوانان و نوجوانان حاشیه شهر برای تفریح و شنا بود؛ در آن سال ها، آب آورد سالانه این رودخانه دایمی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می رسید و به تنهایی دریاچه ارومیه را سیراب می کرد؛ اما اکنون «آجی چای»، رودخانه ای فصلی است که تنها به هنگام باران های سیل آسا و ذوب شدن برف ارتفاعات «بزقوش» سراب در بهار برای مدتی کوتاه آبدار می شود.
تا ۲ دهه قبل موج های خروشان دریاچه ارومیه، این «فیروزه آبی» خطه آذربایجان، مسرت بخش حیات اجتماعات پیرامونی آن به اشکال مختلف بود؛ مردم در روزهای گرم سال برای شنا و لجن درمانی به بنادر «شرفخانه»، «رحمانللو» و .. می رفتند و سوار شدن بر کشتی‌های بارکش کوچک میان دو سوی دریاچه جهت سفر به تبریز یا ارومیه، زیباترین دلخوشی کودکان بود.
اما به ناگه آسمان حسودیش گرفت و از اوایل دهه ۱۳۸۰ همه چیز شروع به تغییر کرد؛ ابتدا کارشناسان از خطر ظهور میهمان ناخوانده و نادیده ای به نام «بلوک های نمکی» در برخی نقاط کم عمق دریاچه ارومیه خبر دادند و از خطر خشکی دریاچه سخن گفتند؛ اما بی‌توجهی به دیدگاه آنان، خشکی بزرگ ترین دریاچه ایران و دومین دریاچه شور جهان را سرعت بخشید و در کمتر از یک دهه، اوایل دهه ۱۳۹۰، زنگ خطر مرگ دریاچه به صدا درآمد.
در فاصله همین بازه زمانی اندک، ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰شمسی، آب دریاچه ارومیه، رودخانه «آجی چای» و بسیاری از رودخانه ها، برکه ها و تالاب های دیگر، از قبیل تالاب بین المللی «قوری گول» در ۶۰ کیلومتری شرقی تبریز و تالار «قره قشلاق» شهرستان بناب، ته کشید و مصیبت خشکسالی و به تبع آن بی آبی بر سر منطقه کوهستانی آذربایجان آوار شد.
پس از آن بود که هشدار کارشناسان جدی گرفته شد و در شرایطی که در اواخر دهه ۱۳۸۰ برگزاری نمایشگاهی از آثار گرافیکی برای آگاه کردن مردم از تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه، مساله ای امنیتی تلقی گشته بود، همه برای نجات دریاچه ارومیه به تکاپو افتادند؛ هر چند تلاش ها برای احیای بزرگ ترین پهنه آبی مام میهن تا حدودی جواب داد، اما کارشناسان همان موقع اعلام کردند که خشکی دریاچه ارومیه، جزیی از کل معضل خشکسالی است.
اما انگار سایه خشکسالی و کم آبی ناشی از آن قصد نداشت همانند دیگر مناطق ایران عزیز، دست از سر آذربایجان شرقی بر دارد؛ تداوم حضور این میهمان ناخوانده باعث شد که یخچال های سهند و سبلان، با قدمت میلیون ها ساله، به کلی آب شوند و تجربه لمس برف در جبهه های شمالی ارتفاعات آذربایجان در فصل تابستان و خوردن «برف کرم زده»، اصطلاحی محلی برای گلوله برفی که از زمستان یک سال تا تابستان سال بعد دوام بیاورد، به خاطره ها بپیوندد.
تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در آذربایجان شرقی، سطح سفره های آب زیرزمینی را به شدت پایین برد؛ در حالی که تا ۲ دهه قبل در دشت مرند با حفر پنج متر چاه، آب فروان می کرد، اکنون در روستاهای بستان آباد برای تامین آب مورد نیاز چاه های ۲۵۰ متری حفر می کنند.
زخم خشکسالی و
مصائب ناشی از آن بر پیکر کشاورزی آذربایجان سهمگین تر بود، به گونه ای که تنها سال گذشته که بارندگی بسیار بهتر از امسال بود، ۵۰ درصد محصولات دیم از بین رفت و باغات و مزارع فراوانی به دلیل بی آبی، خشک و لم یزرع شدند.
داستان پرآبی و سرسبزی دریار آذربایجان و رخت بستن آن به دلیل تداوم خشکسالی و نامهربانی انسان ها با طبیعت، طولانی است؛ غصه اینجاست که نسل حاضر، متولدین ۱۳۸۰ به بعد، حتی تصوری از آن همه زیبایی خدادادی این خطه نیز در ذهن ندارند و صد حیف که انگاره ذهنی آنان از این خطه، در قاموس واژگانی چون «کم آبی»، «طوفن های نمکی»، «کوه های بی برف» و .. قاب گرفته است.
تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در آذربایجان شرقی، سطح سفره های آب زیرزمینی را به شدت پایین برد؛ در حالی که تا ۲ دهه قبل در دشت مرند با حفر پنج متر چاه، آب فروان می کرد، اکنون در روستاهای بستان آباد برای تامین آب مورد نیاز چاه های ۲۵۰ متری حفر می کنند.
بدیهی است که گذر از این معضل که انصافاً کارهای بسیاری، هر چند ناکافی، نیز برای مدیریت و سازگاری با آن از سوی نهادهای مسوول در این سال ها انجام گرفته است، نیازمند ارتقای آگاهی عمومی از نحوه مصرف درست منابع محدود، مصرف بهینه آب به عنوان «مایع حیات»، هم افزایی سازمان های مسوول برای مدیریت درست و صد البته استفاده از تجربه زیسته خودمان و دیگران می باشد.
کاهش بیش از ۲۱ میلی متری بارش در آذربایجان شرقی
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی گفت: میزان بارش در سال آبی جاری در این استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۱.۲ میلی‌متر کاهش یافته است.
علی دولتی مهر در گفت و گو با ایرنا افزود: به طور میانگین از یکم مهر تا بیستم آذر امسال حدود ۴۱.۴ میلی متر بارندگی در سطح آذربایجان شرقی روی داده، در حالی که این رقم در بازه زمانی مشابه پارسال ۶۲.۵ میلی متر بود.
وی با بیان اینکه میانگین بارش آذربایجان شرقی در سال آبی جاری نسبت به بلندمدت نیز حدود ۲۹.۶ میلی متر کاهش یافته است، اظهار داشت: به طور میانگین در طول این بازه زمانی و در بلندمدت ۷۱ میلی متر بارندگی در استان روی داده است.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی با اشاره به اینکه میانگین بارش یک سال کامل آبی در این استان ۳۱۹.۴ میلی متر است، گفت: تاکنون در این بازه زمانی حدود ۱۲.۹ درصد از بارش سال آبی جاری تامین شده است.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی با اشاره به اینکه میانگین بارش یک سال کامل آبی در این استان ۳۱۹.۴ میلی متر است، گفت: تاکنون در این بازه زمانی حدود ۱۲.۹ درصد از بارش سال آبی جاری تامین شده است.
دولتی مهر، ادامه داد: از ابتدای ماه جاری (آذر) حدود ۱۱.۵ میلی متر بارندگی در این استان روی داده است در حالی که در این بازه زمانی و در بلند مدت میزان بارندگی ۱۷.۳ میلی متر ثبت شده است.
وی یادآوری کرد: در سال آبی جاری بیشترین بارندگی از شهرستان هشترود به میزان حدود ۶۸.۷ میلی متر و کمترین بارش از جلفا به میزان حدود ۲۲.۱ میلی متر گزارش شده است.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی گفت: میزان بارش در هشترود نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۱۴.۷ میلی متر افزایش و نسبت به بلند مدت ۲۶.۹ کاهش یافته و در جلفا نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۱۴.۴ میلی متر و نسبت به بلند مدت نیز ۳۸.۱ میلی متر کاهش یافته است.
دولتی مهر، با اشاره به اینکه میانگین بارندگی در تبریز در سال آبی جاری حدود ۳۲.۷ میلی متر و در بلند مدت حدود ۶۱.۵ میلی متر ثبت شده است، گفت: میانگین بارش در سال آبی جاری در این شهرستان نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته حدود ۴۰.۱ میلی متر و نسبت به بلند مدت ۲۸.۸ میلی متر کاهش نشان می دهد.
آب ورودی به سدهای آذربایجان‌شرقی ۲۱ میلیون مترمکعب کاهش یافت
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی از کاهش ۴۴ درصدی روان آب‌های ورودی به سدهای استان خبر داد و گفت: امسال ۲۱ میلیون مترمکعب آب کمتر وارد سدها شده است.
یوسف غفارزاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: از ابتدای سال آبی جاری، یعنی از اول مهر ماه امسال تاکنون ۲۶ میلیون مترمکعب آب وارد سدهای بزرگ آذربایجان شرقی شده، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل ۴۷ میلیون مترمکعب بود.
وی افزود: با وجود کاهش ۴۴ درصدی آب های ورودی به سدها در سال آبی جاری، به دلیل مصرف بهینه آب و با برنامه ریزی های انجام گرفته، درحال حاضر مجموع ذخایر آبی در مخازن سدهای بزرگ استان تنها ۳۸ درصد کمتر از سال قبل می باشد.
وی تشریح کرد: روان آب های ورودی بیشتر سدهای آذربایجان شرقی در سال جاری نسبت به سال قبل کاهش داشته و سدهای آیدوغموش میانه با ۹۱ درصد، نهند تبریز با ۶۵ درصد، سهند هشترود با ۴۷ درصد و ستارخان اهر با ۳۳ درصد، بیشترین میزان کاهش ورودی آب را داشته اند.
غفارزاده ادامه داد: اکنون تنها ۲۸ درصد مخازن سدهای بزرگ آذربایجان شرقی پر شده و ۷۲ درصد از ظرفیت آنها خالی است؛ سدهای کوتاه در حال آبگیری آذربایجان شرقی نیز که تعدادشان به ۵۸ مورد می رسد، در جای جای سطح استان پراکنده هستند و بیشتر برای بهبود معیشت روستائیان ساخته شده اند.
غفارزاده ادامه داد: اکنون تنها ۲۸ درصد مخازن سدهای بزرگ آذربایجان شرقی پر شده و ۷۲ درصد از ظرفیت آنها خالی است؛ سدهای کوتاه در حال آبگیری آذربایجان شرقی نیز که تعدادشان به ۵۸ مورد می رسد، در جای جای سطح استان پراکنده هستند و بیشتر برای بهبود معیشت روستائیان ساخته شده اند.
وی یادآوری کرد: در حال حاضر تنها حدود ۱۰ درصد ظرفیت مخازن سدهای کوچک استان آب دارد.
مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی گفت: سدهای کوچک استان عمدتاً در خارج از بستر رودخانه ساخته شده اند و به دلیل نبود بارندگی های موثر و نبود روان آب کافی در رودخانه ها تاکنون آب قابل توجهی در مخازن آنها جمع نشده است.
وی با بیان اینکه سدهای کوچک استان تا پانزدهم اردیبهشت ماه آینده فرصت آبگیری دارند، ابراز امیدواری کرد که بارش های زمستانی به پرشدن مخازن سدهای استان کمک کند.
در استان بیش از چهار میلیون نفری آذربایجان شرقی بیش از ۷۴ سد کوچک و بزرگ وجود دارد؛ هر چند این استان از نظر تعداد سدهای ساخته شده جایگاه خوبی در کشور دارد، اما حجم آبگیری قابل استفاده آنها در مجموع به کمتر از ۲ میلیارد مترمکعب می رسد.
حجم انتقال آب به دریاچه ارومیه افزایش می‌یابد
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی گفت: با انجام کارهای سازه‌ای در سال‌های اخیر تلاش می‌شود سالانه بیش از یک میلیارد و ۱۰۰میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه سرازیر شود.
جواد رحمتی، در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه، افزود: در این راستا طرح انتقال آب از رودخانه زاب کردستان به دریاچه ارومیه به عنوان یکی از مهم ترین اقدامات برای تامین مطمئن سالانه آب این دریاچه اجرا می شود.
وی با بیان اینکه با اتمام این طرح سالانه حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب از طریق این رودخانه به این دریاچه منتقل می شود، اظهار داشت: این میزان بالاترین حجم انتقال آب سالانه به این دریاچه به شمار می رود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی گفت: عملیات احداث تونل این پروژه دو سه هفته پیش به اتمام رسیده و هم اکنون کانال انتقال آن در حال تکمیل است که با اتمام آن، آب این رودخانه تا پایان امسال به این دریاچه سرازیر می شود.
رحمتی، ادامه داد: علاوه بر اجرای این طرح، برای احیای دریاچه ارومیه از محل رهاسازی آب از سدهای استان نیز سالانه بیش از ۳۸۰ میلیون مترمکعب آب به این دریاچه منتقل می شود.
وی یادآوری کرد: از محل انتقال پساب مدول دوم تصفیه خانه فاضلاب تبریز و تصفیه خانه های استان نیز سالانه حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون مترمکعب پساب به این دریاچه سرازیر می شود.
رحمتی، تغییر الگوی کشت را از دیگر اقدامات انجام شده در سطح استان برای احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد و افزود: مردم نیز با صرفه جویی در مصرف آب شرب می توانند در این زمینه گام بردارند تا در سال آینده آب این دریاچه به سطح مطلوبی برسد.
//ایرنا
