رکورد زنی سقوط ارزش لیره ترکیه
مقامات اقتصادی دولت اردوغان پیش‌بینی کرده بودند که تا پایان سال میلادی جاری، دلار آمریکا مرز ۸ و نیم لیره را ترک نکند اما به راحتی به مرز ۹ لیره رسید.
؛ دیشب برای نخستین بار در تاریخ ترکیه، هر ۱ دلار آمریکا به ۸ لیره و ۹۹ قوروش رسید. یعنی تنها ۱ قوروش مانده به ۹ لیره که رقمی‌بسیار شگرف است و تاکنون چنین چیزی سابقه نداشته است.
مقامات اقتصادی دولت اردوغان پیش‌بینی کرده بودند که تا پایان سال میلادی جاری، دلار آمریکا مرز ۸ و نیم لیره را ترک نکند اما به راحتی به مرز ۹ لیره رسید.
بازهم رئیس بانک مرکزی برکنار می‌شود؟
حوالی ظهر دیروز در بازار ترکیه، دلار بر نرخ ۸ لیره و ۹۲ قوروش مانور می‌داد اما در ساعات شبانگاه، به یک باره به ۸ لیره و ۹۹ قوروش رسید. چرا؟ به خاطر اظهارات دو رسانه رویترز و فاینشنال تایمز که از صدها کیلومتر آن سوتر، به راحتی بر تب و تاب بازار ارزی ترکیه، اثر می‌گذارند.
فاینشنال تایمز، اخبار و ادعاهای جدیدی درباره احتمال برکناری رئیس بانک مرکزی ترکیه مطرح کرد و همین یک خبر کوتاه، کار خودش را کرد و لیره ترکیه، لاغرتر و نزارتر شد.
در حال حاضر شهاب کاواجی رئیس بانک مرکزی ترکیه است و اگر شایعات استانبول، آنکارا و فاینشنال تایمز صحت پیدا کند و اردوغان او را نیز برکنار کند، نفر بعدی، چهارمین کسی است که در ۳ سال گذشته، از سوی اردوغان به عنوان رئیس بانک مرکزی منصوب خواهد شد. چرا؟ چون گفته می‌شود هیچ‌کدام از روسای قبلی، از شخص رئیس‌جمهور حرف‌شنوی نداشته‌اند و حاضر نشده‌اند نرخ سود تسهیلات بانکی را آن‌گونه که اردوغان می‌خواهد، پایین بیاورد.
با آنکه نهاد ریاست جمهوری ترکیه این خبر را تکذیب کرده و از رفتار غیرحرفه‌ای رسانه‌های خارجی و داخلی گلایه کرده، اما خبر کار خود را کرد. در همین حال، تحلیلگران اقتصادی معتقدند که سکوت خود کاواجی و نهاد تحت امر او، سکوتی معنی‌دار است و نشانه‌های جدی از دعوای او و شخص اردوغان مشاهده شده است. چراکه او حاضر نیست باب میل رئیس‌جمهور، سود بانکی را ناگهانی پایین بیاورد. مبنای این بازی چیست؟ پاسخ ساده است: حزب و سیاست.
مبنای بازی کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی، اقتصادی نیست، راضی نگه داشتن هواداران حزبی و سیاسی است. نتیجه چه خواهد بود؟ نتیجه در کوتاه‌مدت به نفع حزب حاکم است و هواداران به جان رهبر حزب خود دعا خواهند کرد. اما مردم عادی، ثروتمندان و شرکت‌هایی که بخشی از نقدینگی خود را در بانک گذاشته و سود آن را دریافت می‌کردند، به محض پایین آمدن نرخ سود، پول خود را بیرون می‌برند، دلار می‌خرند و در سایه درخت می‌نشینند تا دلار بالا برود و ارزش پول آن‌ها حفظ شود.
یک قوروش این ور، چند سِنت آن طرف
واحد اصلی پول ملی ترکیه لیره و پول خُرد این کشور، قوروش است. هر لیره معادل صد قوروش است و هنوز هم در ترکیه پول خُردهای چند قوروشی موجود است اما به شکل جدی، ارزش خود را از دست داده است. چراکه به عنوان مثال، نیم لیره یا ۵۰ قوروش، مبلغ خاصی نیست و نمی‌توان چیزی با آن خرید. اما در محاسبات مالی ترکیه، ۱ قوروش ناقابل که یک‌صدم لیره است، در رقم کلان وام‌های خارجی چند صد میلیارد دلاری، اهمیت معنی‌داری پیدا می‌کند و وقتی که دلار آمریکا حتی ۱۰ قوروش گران‌تر شود، به این معنی است که چند سنت در هر ۱ دلار، به بدهی‌های ترکیه افزوده می‌شود. به عبارتی روشن، نه‌تنها از لحاظ جو روانی و رسانه‌ای بازار، بلکه از نظر منطق بانکی و ریاضی، ۱ دلار معادل ۸ لیره و ۴۵ قوروش، با دلار ۸ لیره و ۵۰ قوروش، فاصله جدی دارد و همان ۵ قوروش ناقابل، در محاسبه سود بانکی وام‌های خارجی، برای ترکیه تبدیل به چند میلیون دلار خسارت جدید می‌شود.
ترکیه و کسری تجاری ۵۰ میلیارد دلاری
ترکیه نیز یکی از آن کشورهایی است که رقم واردات آن، بیش از میان صادرات است. رقم تراز تجاری (Balance of trade) در ترکیه هنوز هم چندان امیدوارکننده نیست. در برابر برخی از کشورهایی که دارای مازاد تجاری هستند و بیش از آنچه که وارد می‌کنند، صادر می‌کنند، ترکیه هنوز هم یک واردکننده بزرگ است. یعنی به جای مازاد تجاری، کسری تجاری دارد و حال و روز صادرات و واردات در این کشور در سال 2020 میلادی چنین بوده است:
رقم کل واردات: ۲۲۰ میلیارد دلار.
رقم کل صادرات ۱۷۰ میلیارد دلار.
کسری تجاری: ۵۰ میلیارد دلار.
با در نظر گرفتن این واقعیت مهم که بخش قابل توجهی از رقم صادرات ترکیه مربوط به فروش مواد خام، کالای بدون ارزش افزوده قابل توجه و کالای ترکیبی متکی به نیروی ارزان منابع انسانی بوده، به راحتی می‌توان فهمید که ترکیه در حوزه‌های مهمی‌همچون مایحتاج غذایی، مواد اولیه صنایع، سوخت و چندین حوزه دیگر، یک واردکننده و مصرف‌کننده بزرگ است. این حوزه، چنان گسترده شده که حتی مواردی همچون گروه کثیری از محصولات کشاورزی را نیز در برگرفته است. در نتیجه، هر اندازه که دلار گران‌تر شود، کالا برای واردات لیره باید بیشتر خرج کرد و گران‌تر فروخت. طبیعتاً در این مسیر، قشر فقیر و متوسط، بیش از دیگران آسیب می‌بینند و به همین خاطر، لاغر شدن لیره، به طور مداوم برای مردم ترکیه، یک شوک خبری نگران‌کننده است.
علی باباجان رهبر حزب جهش و دموکراسی چند روز پیش در یکی از دیدارهای خیابانی خود با شهروندان ترکیه اعلام کرد: «متأسفانه اغلب محصولات آموزشی، لوازم‌التحریر و هر آنچه که مورد نیاز دانشجویان و دانش آموزان ماست، وارداتی است و تب و تاب ارزی، خانواده‌ها را دچار دردسر می‌کند. یکی از تصمیمات ما این است که پس از رسیدن به قدرت، با توجه به گرانی بیش از حد دلار، لااقل در مورد لپ‌تاپ، تبلت، تلفن همراه، رایانه و مواردی از این دست، سهم درآمد دولت و گمرک و مالیات را به شدت پایین آورده و نزدیک صفر کنیم تا این محصولات، با قیمت پایین‌تری به دست مصرف‌کننده برسد.»
برخی از تحلیل گران اقتصادی ترکیه معتقدند که دلایل رشد نرخ دلار و ضعف شدن پول ملی ترکیه، مجموعه‌ای از عوامل هیبریدی و ترکیبی است و نمی‌توان یکه‌تازی دلار را تنها به تداوم اختلافات سیاسی اردوغان – بایدن ربط داد. چراکه عوامل موثر دیگری همچون عدم استقلال بانک مرکزی، بی‌توجهی به اصل شایسته‌سالاری در نهادهای بانکی و اقتصادی، بلاتکلیفی دولت رد تعیین سیاست‌های پولی و مالی دقیق و واقع‌بینانه، بی‌اعتنایی به وضعیت دشوار طبقه متوسط و متوسط به پایین، سردی و انجماد در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، عدم تمایل سرمایه‌گذاران غربی برای ورود به بازار ترکیه، ریخت‌وپاش و اسراف در هزینه‌های دولتی و ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت، دست به دست هم داده و اقتصاد ترکیه را به این حال و روز انداخته‌اند.
