راه دیپلماسی برای حفظ برجام باز است

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، همزمان و در آستانه فرا رسیدن موعد پنجم اسفند و توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی تحرکات دیپلماتیک و رایزنی‌ها درباره برجام افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است.  

با ورود جوبایدن به کاخ سفید به طور طبیعی انتظار می رفت دولت آمریکا از رویه غلط دوران «دونالد ترامپ» بازگردد و به تعهدات خود در برجام عمل کند. با این حال با گذشت یک ماه، غیر از چند اظهار نظر، اتفاق خاصی درباره برجام رخ نداد. اظهارنظرهایی از موضع بالا و غیرمنطقی مانند منوط کردن بازگشت آمریکا به برجام به اجرای تعهدات ایران آن هم در حالی که این دولت آمریکا بود که از برجام خارج شد و نه تنها به تعهدات خود عمل نکرد بلکه تلاش کرد مانع اجرای تعهدات سایر کشورها شده و عملا قطعنامه ۲۲۳۱ را متوقف کرد.

ایران در تمام این مدت تلاش کرد برجام را حفظ کند و در بین امضا کنندگان این توافق بیشترین هزینه را متحمل شد. اگرچه ایران یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام و مشاهده بی عملی سایر شرکای این قرارداد طی پنج گام بخش‌هایی از تعهدات خود را کاهش داد اما ظاهرا این کاهش تعهدات چندان کارساز نبوده است.

علیرغم انتظار طبیعی، رویکرد دولت جدید آمریکا حاکی از شکل گیری تصور غلطی درباره برجام و طرح موضوعات غیرمرتبط و زیاده خواهانه درباره این توافق بوده است. از همین رو تهران در هفته های اخیر و برای دفاع از حقوق مشروع ملت ایران و تصحیح هرگونه اشتباه محاسباتی طرف‌های برجام با سرعت بیشتری از تعهدات خود فاصله گرفت. از این جهت تصویب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و ابلاغ آیین نامه های اجرایی آن نقطه عطفی در راستای حفظ برجام و بر اساس ماده۳۶ این توافق بوده است. در هفته های اخیرا ایران تولید اورانیوم فلزی را آغاز کرد موضوعی که منجر به ابراز نگرانی اروپا و امریکا شد. با این حال گام مهم در این زمینه توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است که قرار است از پنجم اسفندماه جاری محقق شود.

اجرای کدام تعهدات از پنجم اسفند متوقف می‌شود

جمهوری اسلامی اعلام کرده که از پنجم اسفند امسال رسما به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی پایان می‌دهد و این موضوع را طی نامه‌ای به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داده است.

«کاظم غریب آبادی»  سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان های بین‌المللی در وین اعلام کرد که نامه رسمی جمهوری اسلامی برای توقف اجرای اقدامات داوطلبانه در چارچوب توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی را به مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی تحویل داده است.

غریب‌آبادی، این اقدام دولت کشورمان را در راستای اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی برای لغو تحریم ها دانست و گفت که پس از این تاریخ همکاری‌های ایران و آژانس صرفا بر مبنای تعهدات پادمانی ادامه خواهد یافت تا زمانی که با لغو تحریم ها به صورت عملی و ملموس، زمینه برای بازگشت ایران به اجرای مجدد این اقدامات فراهم گردد.

با توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی سطح بازرسی ها کاهش خواهد یافت. همانطور که رئیس جمهوری چندی پیش اعلام کرد بازرسال آژانس در ایران باقی خواهند ماند و روابط ایران و آژانس بر اساس پادمان خواهد بود.

پادمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک سیستم بازرسی و تأیید استفاده صلح آمیز مواد هسته‌ای به عنوان بخشی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است که تحت نظارت سازمان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای قرار دارد.

در واقع از پنجم اسفند نظارت‌های فراپادمانی متوقف می‌شود البته توقف اجرای نظارت‌های فراپادمانی به معنای پایان تمام نظارت‌ها نیست. چراکه ایران عضو پادمان است و بر اساس پادمان بخش عمده‌ای از نظارت‌ها ادامه خواهد داشت. نظارت های فراپادمانی شامل نصب تجهیزات نظارت آن‌لاین و مستقیم توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی است که بر اساس آن آژانس می‌تواند در هر مکان مورد نظر خود که فعالیت‌هایی مرتبط با برنامه هسته‌ای انجام می‌شود، با نصب دوربین، به صورت زنده این فعالیت‌ها را زیر نظر داشته باشد. پس از خروج از پروتکل الحاقی چنین نظارت هایی پایان می یابد.

به زعم کارشناسان و ناظران مسائل بین المللی این اقدام تهران ممکن است منجر به فروپاشی برجام شود اما نباید فراموش کرد که آغازگر فروپاشی برجام آمریکا بوده و اگر واقعا کسانی نگران این توافق هستند باید طرف های مقابل را به اجرای تعهداتشان مجاب کنند.

تهران بارها و در مقاطع مختلف اعلام کرده که آماده است به محض اجرای تعهدات طرفهای برجام  به تعهدات خود بازگردد. در همین راستا هم «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه روز جمعه در پیامی توییتری با اشاره به اینکه مسیر بازگشت ساده و شامل تعهد – اقدام – جلسه است؛ تاکید کرد: آمریکا باید در پایبندی به قطعنامه تمام تحریم‌ها را بی قید و شرط و به‌صورت مؤثر بردارد، بعد از آن، ما فوراً تمام اقدامات اصلاحی (کاهش تعهدات) را به عقب برمی‌گردانیم.

در روزهای اخیر تحولات پیرامون برجام سرعت بیشتری یافته است. این هفته وزیر خارجه قطر در سفری از پیش اعلام نشده وارد تهران شد و با مقامات کشورمان رایزنی کرد هرچند در اخبار منتشر شده از این دیدارها برجام چندان مطرح نبود اما با توجه به نزدیکی دوحه به تهران و واشنگتن احتمالا برجام در کانون رایزنی های وزیر خارجه قطر بوده است.

در همین ارتباط گای پارملین رییس جمهوری سوییس،  آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان و رییس شورای اروپا مقاماتی بودند که طی روزهای گذشته با رییس جمهوری گفت و گوی تلفنی داشتند. در ادامه این تحولات روز گذشته خبرنگار المانیتور اعلام کرد قرار است  «جو بایدن» روز جمعه بازگشت آمریکا به برجام را اعلام کند. شب گذشته هم آمریکا نامه اجرای مکانیسم ماشه را پس گرفت نامه ای که با عدم همراهی جامعه جهانی افتضاحی برای دیپلماسی یکجانبه گرایانه آمریکا تلقی می شد. موضوعی که با استقبال محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه مواجه شد.

گروسی در تهران؛ آنچه خواهد گفت و آنچه خواهد شنید

احتمالا در روزهای آینده تحولات بیشتری هم درباره برجام رخ دهد. رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی فردا به تهران سفر می کند و روز یکشنبه قرار است در تهران با رییس سازمان انرژی اتمی درباره نحوه ادامه همکاری ها رایزنی کند. نباید فراموش کرد تهران در سال های اخیر بیشترین رابطه را با آژانس داشته و بیشترین بازرسی های آژانس از سایتهای ایران بوده است و آژانس در گزارش های مکرر خود بر عدم انحراف تهران از تعهدات خود اذعان کرده است.

با این حال معضلی که در این رابطه وجود داشته رفتار غیر حرفه‌ای و درز اطلاعات محرمانه  از آژانس بوده است. طبیعی است که مدیر کل آژانس باید در ایفای تعهدات و وظایف خود، رویکرد فنی و بی طرفانه خود را حفظ کند و اینها موضوعاتی است که در تهران مطرح خواهد شد.

راه دیپلماسی باز است  

با وجود تمام این تحولات و همانگونه که حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری هم گفت و گوها با مقامات جهان  و هم در سخنرانی های اخیر تاکید کرده است؛  تهران در دفاع از حقوق مشروع خود مصمم بوده و اتفاقا دیپلماسی و گفت و گو را ترجیح می دهد اما بحث اصلی و موضوع مهم وقوع اتفاق عملی در اجرای تعهدات غرب است. رهبر انقلاب هم در دیدار با مردم آذربایجان بر لزوم رفع عملی تحریم های ایران تاکید کردند؛ موضع منطقی و قطعی که مورد حمایت قاطبه جریان ها و گروه ها و مقامات ارکان مختلف نظام است.  

در مجموع علیرغم فضاسازی های گسترده در رسانه های غربی ایران همچنان دیپلماسی را ترجیح می دهد. مهمترین مساله برای ایران اجرای برجام و رفع تحریم های ظالمانه است اما ایران نمی تواند یک طرفه برجام را اجرا کند در حالی که کشورهای اروپایی از انجام تعهدات خود بازمانده اند و آمریکا برای بازگشت به برجام تعلل می کند.