دفاع هوشمندانه ایران از برنامه هسته ای؛ قانون اقدام راهبردی عملیاتی شد

  تحولات درباره توافق هسته‌ای در هفته‌ها و روزهای اخیر سرعت بیشتری یافته است. بخشی از این تحولات ناشی از اجرای قانون اقدام راهبردی برای مقابله با تحریمها بود که بر اساس آن قرار بود ایران در صورت عدم لغو تحریمها روز پنجم اسفند یعنی سه شنبه از پروتکل الحاقی خارج شود.

در راستای اجرای این قانون، ‌کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی در وین، روز ۲۷ بهمن اعلام کرد که نامه رسمی ایران را در مورد توقف پروتکل الحاقی یا اجرای اقدامات داوطلبانه مرتبط با توافق هسته ای با قدرت های جهانی را به مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی تحویل داده است. در این نامه اعلام شده بود که ایران اجرای پروتکل الحاقی را از تاریخ ۵ اسفند متوقف می‌کند. یک روز بعد (۲۸ بهمن) آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کرد که نامه ایران درباره توقف اجرای اقدامات داوطلبانه در چارچوب توافق هسته‌ای موسوم به برجام را دریافت کرده است. همزمان مدیرکل این آژانس پیشنهاد کرد تا برای دستیابی به راه حلی برای تداوم همکاری این نهاد بین المللی به تهران سفر کند. رافائل گروسی پیشنهاد کرد که جهت دستیابی به یک راه حل قابل قبول برای آژانس در مورد تداوم فعالیت‌های اساسی راستی‌آزمایی به ایران سفر کند.

براساس پروتکل الحاقی که ضمیمه پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای «ان‌پی‌تی» است و ایران در چارچوب برجام اجرای داوطلبانه آن را پذیرفته بود، بازرسان آژانس اجازه داشتند هر زمان که لازم بدانند، به طور سرزده از تاسیسات هسته‌ای ایران بازرسی کنند.

رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک روز پیش از سفر به ایران در توییتی نوشت: فردا به تهران سفر می کنم تا با مقامات ارشد ایرانی برای یافتن یک راه حل قابل قبول دو طرف و سازگار با قوانین ایران که بتوان فعالیت‌های مربوط به راستی‌آزمایی اساسی در ایران را ادامه داد، ملاقات کنم. گروسی با اشاره به اینکه مشتاقانه منتظر موفقیت در این سفر است افزود: این به نفع همه است

گروسی روز شنبه دوم اسفند وارد تهران شد. وی روز یکشنبه با علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه دیدار و گفت و گو کرد. پس از دیدار گروسی و صالحی، سازمان بین المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی در بیانیه مشترکی از دستیابی به یک تفاهم نامه جدید برای ادامه فعالیت‌های نظارتی ضروری آژانس در ایران به مدت سه ماه خبر دادند.

بر اساس این بیانیه که در ساعات پایانی روز یکشنبه منتشر شد، سازمان انرژی اتمی ایران به آژانس اطلاع داده است که از روز ۵ اسفند با هدف اجرای قانون مجلس ایران اقدامات داوطلبانه پیش بینی شده در توافق هسته‌ای را متوقف می کند. مهلت ایران به آمریکا برای لغو تحریم‌ها روز یکشنبه ۳ اسفند تمام شد و طبق اعلام مقامات در تهران، ایران پروتکل الحاقی و بازرسی سرزده بازرسان آژانس از مراکز هسته‌ای را متوقف خواهد کرد.

ایران و آژانس همچنین تفاهم کردند اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف شود و فقط پادمان در ایران اجرا شود.

در عین حال دو طرف همچنین درباره یک تفاهم‌نامه فنی موقت دو جانبه توافق کردند که به موجب آن آژانس به فعالیت‌های ضروری خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته‌ای ایران تا حداکثر ۳ ماه ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و مانیتورینگ ضروری که بند ۲ بیانیه آمده همانطور که در پیوست توافق شرح داده شده این است که ایران به مدت ۳ ماه اطلاعات دوربین‌های تاسیساتی را ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت آژانس نه به این تاسیسات و نه به اطلاعات دوربین‌ها هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. اگر پس از ۳ ماه تحریم‌ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می‌گذارد. در غیر این صورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.

نکته مهم دراین بیانیه این که به دلیل ملاحظات حفاظتی و ضرورت پنهان ماندن مکان تاسیسات کلیدی ایران پیوست که شامل فهرست این تاسیسات است محرمانه خواهد ماند.

گروسی پس از ترک ایران در پیامی توییتری نوشت: رایزنی‌های فشرده به نتایج خوبی منجر شد. درک فنی موقتی حاصل شد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به راستی‌آزمایی ضروری و نظارت در ایران ادامه می‌دهد.

رافائل گروسی پس از ورود به وین در نشستی خبری جزئیات توافق با ایران را شرح داد و به خبرنگاران گفت که گفت و گوهای او با مقامات ایرانی یک نتیجه خوب و معقول ایجاد کرده است که وضعیت را فعلا نجات می‌دهد. او در این نشست گفت که با وجود خروج ایران از پروتکل الحاقی براساس مصوبه مجلس، ایران و آژانس به یک توافق موقت جدید رسیدند که نظارت‌های آژانس را تضمین می‌کند. او تاکید کرد که از پنجم اسفند بازرسی‌ها کاهش می‌یاید اما تعداد بازرسان کم نشده و بازرسی‌های سرزده همچنان ادامه خواهد داشت.

سفر گروسی به تهران و توافق با مقامات کشورمان با استقبال اتحادیه اروپا مواجه شد، استفان کلمنت، نماینده دائم اتحادیه اروپا نزد سازمان های بین المللی در وین با انتشار پیامی در توئیتر اعلام کرد که از فعالیت‌های اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص توافق هسته‌ای پشتیبانی می کند. او نوشت: اتحادیه اروپا کماکان از تلاش‌های رافائل گروسی مدیرکل آژانس برای یافتن یک فهم مشترک با ایران حمایت می‌کند تا این سازمان بتواند به فعالیت‌های ضروری نظارتی خود در ایران که از اهمیت بسیار بالایی در چارچوب توافق هسته ای برخوردار است، ادامه ‌دهد.

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز در پی سفر گروسی به تهران در صفحه توییترش نوشت: رافائل گروسی مدیر کل آژانس با نتایجی مثبت از تهران بازگشته است. اگرچه پروتکل الحاقی ظرف دو روز به تعلیق درخواهد آمد، آژانس و ایران به تفاهم مشترکی رسیدند که حفظ سطح کافی راستی آزمایی را مجاز خواهد ساخت.

همانگونه که اعلام شده ضرب الاجل ایران به آژانس و قدرت‌های جهانی خصوصا آمریکا برای برخی از نظارت‌ها تنها سه ماه است، پس از این سه ماه و در صورتی که اتفاقی در لغو تحریم‌های ایران رخ ندهد ایران تصمیمات لازم را اتخاذ خواهد کرد.

این بیانیه با وجود استقبال بین المللی با انتقادات تند نمایندگان مجلس شورای اسلامی مواجه شد. نمایندگان مجلس صبح روز دوشنبه در یک جلسه غیر علنی بیانیه مشترک سازمان انرژی اتمی و آژانس را بررسی کردند. از آغاز جلسه علنی حملات به دولت و دستگاه دیپلماسی آغاز شد. هرچند به اذعان رافائل گروسی مدیر کل آژانس در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف می‌شود، و هرچند در بیانیه مشترک ایران و آژانس هم براین موضوع تاکید شده است، با این حال به اعتقاد نمایندگان دولت از اجرای قانون اقدام راهبردی خودداری کرده و تصمیم گرفتند این موضوع را به قوه قضاییه ارجاع دهند.

برخی از نمایندگان در واکنش به این اقدام، از توقف بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۰ در اعتراض به این توافق خبر داده اند، برخی از لزوم ممانعت از ورود دولتی‌ها به مجلس سخن می گویند اما در عین حال برخی از نمایندگان هم از فرصت داده شده به دیپلماسی با وجود اجرای قانون اقدام راهبردی استقبال کرده اند.

در چنین شرایطی، بیانیه ای امروز با امضای 220 نماینده مجلس منتشر شد که در آن، با اشاره به قانون اقدام راهبردی تصریح شده است:« در راستای دفاع از حقوق هسته ای و وادار کردن دشمنان ملت به برداشتن تحریم های ظالمانه به تبع آن گشایش اقتصادی مقرر شده است غنی سازی 20 درصدی آغاز و نیز با اعطای مهلت دو ماهه به آمریکا و سه کشور اروپایی برای برداشتن تحریم های ظالمانه در صورت عدم صداقت و عدم انجام تعهدات ملت ایران نیز اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در راستای اجرای بندهای 26 و 36 و بند 13 قطعنامه 2231 را متوقف کنند. از این رو، همه مسئولین نظام از جمله مدیران دولتی موظف هستند که در صورت عدم رفع تحریم ها، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را به صورت کامل از 5 اسفند 99 متوقف و بازرسی های آژانس را صرفا محدود به نظارت های پادمان نمایند.»

در همین حال، « کیوان خسروی» سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی هم در بیانیه ای با تاکید بر اینکه قصد نظام جمهوری اسلامی بر اجرای بدون تنازل قانون “اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از حقوق ملت ایران” است، تصریح کرد:  «در خصوص اجرای بدون وقفه این قانون در مجموعه ارکان کشور اجماع وجود دارد و سازمان انرژی اتمی ضمن آنکه تاکنون مفاد قانون را اجرا کرده، زمینه قطع نظارت های فراپادمانی را نیز فراهم کرده است.»

وی افزود: در بیانیه مشترک ایران و آژانس و پیوست اجرایی آن نیز که در سفر گروسی به تهران مورد توافق قرار گرفت، بر موضوع اجرای کامل قانون مصوب مجلس تصریح شده و ترتیبات انجام آن مخدوش نشده است.

سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی خاطرنشان کرد: اجرای قانون مجلس به منزله خروج ایران از برجام و قطع همکاری با آژانس نیست و از این رو، تعاملات ایران با آژانس ونظارتهای پادمانی آن بر اساس چارچوب های قانونی ادامه خواهد داشت

واقعیت این است که دستیابی به چنین توافق فنی در چنین شرایطی دور از انتظار بود. با این حال تحولات هفته های اخیر حاکی از تلاش آمریکا و غرب برای این بود که تصویری از ایران ارائه دهند که از مذاکره و گفت و گو و دیپلماسی گریزان است.

در این شرایط و در حالی که ایران‌ سال‌های اخیر بیشترین هزینه را برای حفظ برجام داده و همواره آماده گفت و گو و تعامل بوده است، این امکان وجود داشت که غربی‌ها این تلاش‌ها را مصادره به مطلوب کرده و فشارهای ظالمانه بر ایران را تشدید کنند. در هر صورت ایران هم قانون اقدام راهبردی مجلس را اجرا کرد و هم سه ماه دیگر به دیپلماسی فرصت داد تا طرف‌های برجامی به تعهدات خود عمل کنند. حال باید دید طرف‌های غربی در این مدت چگونه به تعهدات خود عمل خواهند کرد.