خاک میراث طلایی گذشتگان، ثروت پایدار آیندگان

به گزارش ایرنا، بر این اساس با توجه به اهمیت خاک به عنوان یکی از مهمترین عناصر طبیعت در سال ۲۰۰۲ میلادی برای ارج نهادن به اهمیت خاک و توجه ملت ها و دولت ها به حفظ و حراست از خاک، روز پنجم دسامبر برابر با ۱۵ آذر ماه را به عنوان روز جهانی خاک نامیده شده است.
آذربایجان شرقی با ۴۵ هزار هکتار وسعت همه ساله با فرسایش بیش از ۱۰۰ هکتاری خاک و شوری خاک بیشتر از این مواجه است که مقابله با آن نیازمند اتخاذ تدابیر جدی از سوی سازمان های مسوول همچون اداره کل منابع طبییعی و آبخیزداری و سازمان جهاد کشاورزی است.
البته از حق نباید گذشت که در سه سال اخیر افزون بر ۱۰۰ میلیارد تومان برای اجرای طرح های آبخیزداری به رویکرد صیانت از خاک آذربایجان شرقی در قالب افزون بر ۶۰ سازه اجرا شده است که در نوع خود اقدام ارزشمندی محسوب می شود.

دکتر عادل ریحانی تبار، عضو هئیت علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز

کاهش تنوع زیستی از عوارض پنهان آلودگی خاک به آلاینده های معدنی است استفاده غیر عالمانه، و فشار بیش از اندازه به خاک موجب از بین رفتن آن با سرعتی بیشتر از چند سانتی متر در سال می شود، فرسایش خاک، افزایش ریزگردها، طوفان های شن، سیل های مخرب، گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی از عوارض زیان بار آشکار عدم توجه به بهره برداری صحیح از منابع خاک هستند.
عضو هئیت علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: از روز پنجم دسامبر به بعد به عنوان روز جهانی خاک هر سال در کشورهای مختلف در این روز مراسم بزرگداشت خاک این نعمت متواضع الهی زیر پای انسان برگزار و حرکتی نو برای فرهنگ سازی حفظ و ارتقای جایگاه خاک این منبع اصلی ثروت بشری آغاز شده است، البته در کشور آلمان و برخی دیگر از کشورها هفته خاک وجود دارد و مراسم ها و اقداماتی برای حفظ و حراست از این سرمایه انجام می شود.
دکتر عادل ریحانی تبار ادامه داد: با توجه به اهمیت خاک به عنوان یکی از مهمترین ارکان طبیعت و بستر رشد و نمو گیاه، انجمن جهانی علوم خاک (IUSS) در سال ۲۰۰۲ میلادی روز ۵ دسامبر برابر با ۱۵ آذر ماه را به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری کرده است.
وی افزود: به طور ساده خاک لایه نازکی از مواد معدنی هوادیده و مواد آلی در مراحل مختلف تجزیه با اجتماعی از حیوانات، ریزجانداران و ریشه گیاهان است که حیات تمام گیاهان، جانوران خشکی زی و اشرف مخلوقات وابسته به این لایه نازک است و نه وابسته به لایه های ضخیم سنگ زیرین آن، برای تشکیل یک سانتی متر خاک بسته به اقلیم منطقه از ۱۰۰ تا ۵۰۰ سال به طور متوسط ۳۰۰ سال زمان لازم است.
وی تاکید کرد: اما استفاده غیر عالمانه، و فشار بیش از اندازه به خاک موجب از بین رفتن آن با سرعتی بیشتر از چند سانتی متر در سال می شود، فرسایش خاک، افزایش ریزگردها، طوفان های شن، سیل های مخرب، گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی از عوارض زیان بار آشکار عدم توجه به بهره برداری صحیح از منابع خاک هستند.
عضو هئیت علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز یادآور شد: اما آلودگی خاک به آلاینده های معدنی و آلی، کاهش تنوع زیستی و کاهش جمعیت میکروبی مفید از عوارض پنهان این سوئ مدیریت هستند، چه نیکو بزرگی گفته است که سلامتی از مزرعه سالم می آید نه از داروخانه! شاید افزایش فرکانس وقوع بیماری های خاص، سرماخوردگی های مکرر، ضعف اعصاب و پرخاشگری کودکان فعلی در مقایسه با نسل گذشته همه و همه نتیجه کفران نعمت الهی و افت کیفیت خاک است.
دکتر عادل ریحانی تبار ادامه داد: لذا از افراد آگاه و صاحبان علم و دانش انتظار می رود که به وظایف خطیر خود آگاه بوده به موقع عمل کنند، در این میان مطبوعات باید با مجاهدت و تلاش بی وقفه، مسئولان و اقشار مختلف مردم را آگاه و دین خود را به وطن ادا کنند، بی شک خاکشناسان متعهد میهن اسلامی با توکل بر خداوند متعال و در پرتو نور هدایت او مصمم هستند که با تلاش و همت والا رسالت علمی، اجتماعی و ملی خود را در اطلاع رسانی و اگاه سازی اجتماع در رابطه با اهمیت جایگاه رفیع خاک در جامعه را به انجام برسانند.
وی گفت: اما از مردم بزرگوار این ولی نعمتان جامعه انتظار می رود که ضمن افزایش اطلاعات خود و توجه به اهمیت خاک از سیاستمداران و مدیران حکومتی توجه بیشتر به موضوع مهم قانون حفاظت از خاک و مدیریت پایدار منابع خاک، برنامه ریزی مبتنی بر موازین علمی و بهره گیری از توان مهندسان علوم خاک، زمینه های مناسب کشاورزی پایدار را فراهم کنند تا بستر لازم برای زندگی سعادتمندانه نسل حاضر و نسل های آینده تضمین شود.

اکبر فتحی رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی

برای تخریب یک متر خاک یک ساعت و برای تشکیل آن ۳۰۰ سال مدت لازم است
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز گفت: روز جهانی خاک بهترین فرصت برای آگاه سازی مردم و کشاورزان از تهدیدهای طبیعی و غیرطبیعی از بین برنده خاک می باشد.
اکبر فتحی با توصیف اهمیت خاک و اینکه ارزش خاک از آب کمتر نیست، اظهار کرد: خاک منشأ تامین مواد غذایی بوده و اگر خاک مناسب برای تولید مواد غذایی نداشته باشیم در مصرف بهینه آب مشکل خواهیم داشت چرا که خاک بستر نگهداری آب است و این ۲ کنار هم مکمل اصلی تولید مواد غذایی هستند.
وی با بیان اینکه خاک همواره در معرض تهدید قرار داشته و بنابراین هفته خاک به این منظور نام گذاری شده که با اجرای برنامه هایی کشاورزان و حوزه هایی که با خاک ارتباط دارند بیشتر با اهمیت و وضعیت خاک آشنا شوند، ادامه داد: خوشبختانه در این ارتباط برنامه هایی با هماهنگی دانشگاه، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و دستگاه های زیربط و مدیران شهرستان و استانی سازمان جهاد کشاورزی تدارک دیده شده است که در نهایت به شناخت اهمیت بیشتر خاک منجر شده و توصیه های کارشناسان باعث حفظ ارزش خاک خواهد شد.
فتحی با بیان اینکه برای تولید یک سانتیمتر خاک سال ها زمان نیاز است (تشکیل هر سانتی متر خاک به ۳۰۰ سال زمان نیاز دارد) ولی برای تخریب یک متر خاک یک ساعت، به اهمیت خاک و اتفاقاتی که خاک را تهدید می کند پرداخت و گفت: خاک در معرض انواع تهدید ها قرار دارد که این تهدیدها می تواند طبیعی یا انسانی باشد.
وی با بیان اینکه تهدیدهای طبیعی خاک، سیل، باد و عامل انسانی می تواند باشد ادامه داد: از علت های مهم تشدید فرسایش خاک می توان به استفاده از روش های نامناسب کشت مانند شخم عمیق، آتش زدن بقایای کشاورزی، چرای بی رویه دام ها، خشکسالی، کاهش پوشش گیاهی و وقوع سیلاب ها نام برد.
رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی به عواقب شخم زدن اراضی شیبدار اشاره نمود و گفت: در صورت بروز کوچک ترین سیل، خاک و محصول هر دو با هم از بین خواهند رفت.
وی یا اشاره به تخریب اراضی کشاورزی توسط انسان گفت: یکی دیگر از عوامل غیر طبیعی خود انسانها هستند که با تغییر کاربری اراضی کشاورزی خاک منطقه را از بین می برند و نتیجه این اتفاقات کاهش محصولات کشاورزی و مواد غذایی به دلیل کاهش خاک حاصلخیز کشاورزی است.
فتحی تاکید کرد: البته مدیریت امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با افرادی که با تغییر کاربری زمین های کشاورزی باعث از بین رفتن خاک حاصلخیز می شوند برخورد کرده و این زمین ها را پس می گیرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی خطاب به کشاورزان استان گفت: با کارشناسان حوزه خاک در راستای غنی سازی خاک همکاری کنند تا برای تولید محصول بیشتر و با کیفیت تر خاک حاصلخیز وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه حرکت در مسیر کشاورزی حفاظتی زمینه ساز حفظ خاک است، گفت: نسل های بعد برای زندگی و تولید مواد غذایی به خاک غنی و حاصلخیز نیاز دارند و امروز باید در حد مورد نیاز استفاده شود و با برگزاری برنامه هایی مثل روز جهانی خاک مردم و کشاورزان را از تهدید های طبیعی و غیر طبیعی آگاه کرد.

مشکل خاک در کشور حادتر از آب است
استاد گروه خاک شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه کشور ایران دارای وسعتی حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است و از این مساحت ۸۹.۱ میلیون هکتار بدون خاک و ۷۵.۹ میلیون هکتار دارای خاک است، گفت: ۵۷.۵ هکتار خارج از چرخه کشاورزی و تنها ۱۸.۵ میلیون هکتار در چرخه کشت است.
علی اصغر جعفرزاده اضافه کرد: از ۸ میلیون هکتار اراضی آبی کشور هم تنها ۱.۲ میلیون هکتار درجه یک است و ۶.۸ میلیون هکتار دارای محدودیت شوری، عمق و سنگریزه است.
وی با بیان اینکه خاک ماده ضروری برای فعالیت کشاورزی است، گفت: مشکل خاک مهمتر از آب است.
وی با اشاره به اینکه تبدیل خاک‌های کشور به خاک‌های شور حاصل بهره‌برداری نادرست از منابع خاک، آبیاری اراضی با استفاده از آب‌های ناسالم، تبدیل کاربری اراضی، استفادۀ بیش از حد از سموم و کودهای شیمیایی و فرسایش خاک است، گفت: استان آذربایجان شرقی در کنار فرسایش خاک به دلیل قرار گرفتن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با شوری خاک مواجه است.
جعفرزاده اظهار کرد: در صورتی که از خاک محافظت نشود مدیریت آب هم بی نتیجه خواهد بود.

برای حفظ آینده خاک نیازمند همکاری و همراهی مردم هستیم
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان‌شرقی نیز با اشاره به ماموریت این نهاد در زمینه تثبیت و صیانت از خاک اعلام کرد: در همین راستا امسال ۴۲ سازه آبخیزداری با ۱۸ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان اعتبار در سطح استان در دست اجراست.
رحیم مهردادی‌کجابادی افزود: در راستای فرمایشات رهبر معظم انقلاب مبنی بر ضرورت جلوگیری از فرسایش خاک به عنوان یکی از منابع پایه تولید و نقش مهم آن در تامین امنیت غذایی و زیستی از محل صندوق توسعه ملی برای طرح‌های آبخیزداری اعتبار تخصیص می‌یابد که آذربایجان شرقی نیز از آن مستثنی نبوده است.
وی ادامه داد: برای این منظور در سال ۹۷ عملیات اجرایی ۱۵۲ سازه آبخیزداری در ۱۹ شهرستان و در قالب ۳۶ طرح در سطح آذربایجان شرقی آغاز شد که تعدادی از این پروژه‌ها، سازه‌های سنواتی بود که توسط مدیریت آبخیزداری جهادسازندگی کار شده بود و باقی نیز به شکل طرح جدید با ۱۶ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار آغاز شده است.
مهردادی گفت: در سال ۹۸ نیز با تخصیص اعتبار از محل صندوق توسعه ملی، عملیات اجرایی ۹۲ سازه آبخیزداری در قالب ۵۰ پروژه در ۱۹ شهرستان استان با هزینه ۳۸ میلیارد تومان آغاز شده است.
وی با بیان اینکه وظیفه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، حفاظت از خاک و انجام پروژه‌هایی برای تثبیت خاک و جلوگیری از شن‌ها و نمکزارهای روان است، تشریح کرد: در این راستا در سطح ۳۱ هزار و ۷۲۵ هکتار در سه شهرستان آذرشهر، عجب‌شیر و بناب اقدام به قرق و حفاظت کرده ایم و در سطح سه هزار و ۸۲۵ هکتار اقدام به مراقبت و آبیاری گونه‌ها و نهال‌های کاشت شده است.
وی از احداث بادشکن غیرزنده در سطح ۴۰ کیلومتر و نیز توزیع ۳۴۵ تن علوفه در راستای حفاظت مرتعی بین دامداران استان به عنوان برخی دیگر از اقدامات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در راستای صیانت از خاک نام برد.
وی یادآوری کرد: در صورت تحقق اعتبار موردنظر در سال‌جاری از شهرستان شبستر تا شهرستان ملکان شروع به مطالعات جدید و به‌روزرسانی اطلاعات بر روی طرح دریاچه ارومیه خواهیم کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی گفت: برای اینکه بتوانیم آینده آب و خاک، پوشش گیاهی و جنگل و مرتع استان را حفظ کنیم، نیازمند همکاری و همراهی مردم هستیم، زیرا حفاظت از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار عرصه‌های مراتع استان تنها با یاری مردم امکان‌پذیر خواهد بود.