خاستگاه کشت پسته در حوضه دریاچه ارومیه، همچنان بدون برند
حوضه دریاچه ارومیه و به خصوص بخش ایلخچی، خاستگاه قدیمی کشت درختان پسته در آذربایجان شرقی است که با وجود گذشت سالهای سال هنوز برندی برای فرآوری و بسته بندی ندارد.
با وقوع خشکسالی و کاهش ذخیره آب دریاچه ارومیه، کشت پیاز معروف حوضه این دریاچه به عنوان یک محصول پر آب بر وارد طرح اصلاح الگوی کشت شده و باغداران و کشاورزان منطقه از چندین سال پیش اقدام به جایگزینی کشت پسته کردند.
حوضه دریاچه ارومیه در شهرستان اسکو شاید از دیرباز خاستگاه کشت پسته بوده و حتی هنوز هم درختان ۱۰۰ سالهای می‌توان یافت که گویای این سخن باشد، اما روی آوردن اغلب کشاورزان به تولید پیاز در گذشته باعث فراموشی پتانسیل کشت طلای سبز منطقه شده بود.
در راستای اصلاح الگوی کشت و استقبال کشاورزان از کشت پسته، این محصول هر چه بیشتر در حال شناخته شدن است. اما هنوز بر اساس گفته‌ی مسئولان این حوزه، اغلب محصول پسته اسکو و به ایلخچی جهت بسته بندی و فروش به کرمان صادر شده و به عنوان پسته کرمان به فروش می‌رسد.
آذربایجان شرقی از مجموع بیش از ۳۸۰ هزار هکتار باغات پسته کشور حدود ۰.۳۵ درصد را به خود اختصاص داده است و مقام هفتم کشور را از این نظر دارد.
با توجه به تازه بودن باغات پسته در استان، ۵۳۲ هکتار از باغات، بارور و ۸۳۲ هکتار نیز غیربارور هستند که براساس برآوردهای اولیه، میزان تولید محصول پسته استان در سالجاری بیش از ۳۷۵ تن پیش بینی شده و متوسط عملکرد در هکتار این محصول نیز ۷۰۰ کیلوگرم است.
تمامی پسته تولیدی در استان نیز به صورت تازه خوری و فرآوری شده مصرف می‌شود. ارقام پسته هم چون احمد آقائی، اکبری، کله قوچی، شاه پسند، ریز قزوین، زرند کرمان و سایر ارقام بومی نیز در سطح استان کشت می‌شوند.
ابراهیم غلامی، یکی از کشاورزان بخش ایلخچی اسکو است که قبلا محصولاتی چون پیاز و فلفل را کشت می‌کرده اما به دلیل مصرف آب بالا، اکنون کشت پسته را جایگزین آن‌ها کرده است.
وی در گفت‌وگو با ایسنا، با قدردانی از تلاش‌های مسئولان جهاد کشاورزی، گفت: متاسفانه اکنون با افزایش هزینه‌های تهیه کودهای کشاورزی روبه رو هستیم. از طرفی نیز باغ بنده نیاز به برق کشی دارد اما اداره برق برای دریافت انشعاب از من اصلاح خطی با هزینه ۵۰ میلیون تومان می‌خواهد، در حالی که بنده پولی برای این کار ندارم.
وی با اشاره به استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای در باغش از شش سال گذشته، افزود: کشت پسته به انواع کودهای پتاس و فسفاته نیاز دارد اما اکنون یارانه این کودها حذف شده و فقط کود اوره سهمیه دارد، در نتیجه یک کشاورز باید برای هر کیسه کود، ۵۸۰ هزار تومان هزینه کند.
غلامی با اشاره به این‌که قیمت هر کیسه کود دیازون از مبلغ ۵۰ هزار تومان به ۳۸۰ هزار تومان رسیده است، اظهار کرد: دستمزد کارگر روزانه ۳۵۰ هزار تومان شده است.
وی که به کشت انواع محصولاتی چون بادام، گردو، آلوچه و … نیز مشغول است، گفت: از دو سال گذشته، در سطح یک هکتار درختان پسته‌ی باغ بنده به بار نشسته و سالانه حدود ۱.۵ تن محصول برداشت می‌کنم.
حسن لطیفی نیز یکی از باغداران دیگر ایلخچی است که باغ پسته ۳۴۰۰ مترمربعی دارد. وی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: بزرگترین مشکل ما حذف یارانه کودهای کشاورزی است و این امر ما را در مضیفه قرار داده است. سهمیه مناسبی نداریم و تهیه کود آزاد نیز هزینه بالایی دارد.
وی با بیان این‌که امسال حدود دو تن و ۴۰۰ کیلوگرم پسته برداشت می‌کند، افزود: دستگاهی برای فرآوری محصول پسته را ندارم و به اجبار پسته‌های برداشت شده را در سال گذشته به قیمت کیلویی ۶۰ هزار تومان به میدان فروختم که امسال حدود ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود. سال گذشته در یکی از کارگاه‌های شهرستان محصول تولیدی‌ام را فرآوری کردم اما هزینه بالایی برایم داشت.
رامین رادمنش، یکی از کشاورزان منطقه است که در کنار کشت پسته وارد حیطه‌ی صنایع تبدیلی محصول نیز شده است، وی در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: از حدود ۱۳ سال گذشته به کاشت و برداشت محصول پسته مشغول بوده و دو سال است که کارگاه صنایع فرآوری این محصول را در بخش ایلخچی دارم.
وی افزود: روزانه چهار الی پنج تن پسته تر را در این کارخانه کوچک پوست کنده و دو تن را نیز توسط دستگاه خشک می‌کنیم.
وی در خصوص مراحل فرآوری این محصول تشریح کرد: پس از تحویل پسته تر ابتدا توسط دستگاه پوست کنده و سپس شست و شو می‌شود. پس از جداسازی مواد اضافی نیز نم گیری و خشک شده و سایزبندی انجام می‌گیرد.
رادمنش افزود: به فکر ایجاد خط بسته بندی و برندسازی پسته در منطقه هستیم اما اکنون محصول به صورت فله‌ای به بازار عرضه می‌شود و با قیمت‌های مختلفی به فروش می‌رسد.
رضا انوری، مدیرجهاد کشاورزی اسکو نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که بخش ایلخچی در این شهرستان از سالهای گذشته به کشت پسته اختصاص یافته است، اظهار کرد: با توجه به وقوع خشکسالی در سالهای اخیر، جهاد کشاورزی مجبور به ارائه برنامه‌هایی برای اصلاح الگوی کشت منطقه شده تا در این راستا با کمک به کشاورزان در امر مقابله با خسارات ناشی از شرایط آب و هوایی، آب کمتری نیز در کشت محصولات مصرف شود و در حوضه دریاچه ارومیه نیز شاهد ذخیره آب باشیم.
وی افزود: پیش از خشک شدن دریاچه ارومیه، در ۷۰۰ هکتار از باغات حوضه این دریاچه، محصول پیاز با نیاز آبی بالا کشت می‌شد اما با کاهش بارندگی‌ها و شوری دریاچه، سیاست‌هایی در سازمان جهاد کشاورزی استان اتخاذ شد تا الگوی کشت منطقه تغییر یافته و محصولاتی کم آب بر جایگرین کشت پیاز شوند.
افزایش سالانه ۴۰ الی ۵۰ هکتاری اراضی زیرکشت پسته در اسکو
وی با اشاره به اهمیت کشت پسته به عنوان محصول کم آب بر، گفت: از ۷۰۰ هکتار اراضی کشت پیاز اکنون تنها ۵۰ هکتار باقی مانده و کشت محصول پسته نیز در بخش ایلخچی و ۲۲ روستای منطقه به خوبی جواب داده و هر ساله به طور میانگین ۴۰ الی ۵۰ هکتار به اراضی زیر کشت پسته منطقه افزوده می‌شود.
انوری با بیان این‌که اسکو قطب تولید پسته در استان است، ادامه داد: عمده ترین ارقام پسته کشت شده در ایلخچی رقم احمد آقایی و اکبری هستند که در ابتدا پایه زرند درختان پسته در مزارع کاشته شده و سال بعد نیز این ارقام پیوند داده می‌شوند. درختان پستن بعد از هشت سال بار می‌دهند.
وی گفت: در مجموع ۴۲۵ هکتار باغ پسته در اسکو وجود دارد که اکنون ۱۱۷ هکتار از آن، بارور و ۳۰۸ هکتار دیگر نیز غیربارور است. این امر نشان می‌دهد که باغات و درختان پسته در اسکو هنوز جوان بوده و بار نمی‌دهند.
وی با اشاره به علمکرد تولید ۱.۴ تنی کشت پسته در هر هکتار از باغات اسکو، گفت: از هر کیلوگرم پسته تر، حدود ۴۰۰ گرم پسته خشک به عمل می‌آید و بر اساس پیش بینی‌ها نیز انتظار می‌رود که امسال بالغ بر ۱۶۴ تن پسته و یا بیشتر از باغات اسکو برداشت کنیم که نسبت به سال گذشته حدود ۱۵ تن افزایش داشته است.
مدیر جهاد کشاورزی اسکو با اشاره به اهمیت توجه به صنایع تبدیلی پسته، اظهار کرد: باید تلاش کنیم تا همانند سایر محصولات از خام فروشی محصول پسته نیز دوری کرده و کشاورزان پسته تر را با قیمت پایین نفروشند که در این راستا اقدام به جذب سرمایه گذار خواهیم کرد.
وی با اشاره به وجود تعدادی سرمایه گذار در منطقه، افزود: سرمایه گذاری در منطقه داریم که اکنون ضمن کشت پسته در باغ هفت هکتاری خود اقدام به ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری این محصول کرده تا اقدام به صادرات پسته کند.
وی با تاکید بر این‌که نیازمند توسعه صنایع فراوری پسته در اسکو هستیم، افزود: محصول پسته این منطقه به دلیل نداشتن برند، اغلب به کرمان صادر شده و به نام پسته کرمان فروخته می‌شود.
انوری متذکر شد: مردم استان شاید تاکنون در مورد کشت پسته در بخش ایلخچی چیزی نشنیده باشند، چرا که به تازگی شناخته شده که در آذربایجان شرقی نیز می‌توان پسته کشت کرد.
وی با بیان این‌که باغات پسته در منطقه جزیره اسلامی در حال گسترش هستند، گفت: توسعه این محصول در مناطقی که هر روز آثار خشکسالی در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود، منجر به مهاجرت معکوس شده است. تنها ۴۰ خانواری که به دلیل نبود شغل و خشکسالی از یکی از روستاهای شهرستان کوچ کرده بودند، در سایه‌ی کشت پسته و کسب درآمد، به روستای خود بازگشتند.
وی ادامه داد: مشکل اصلی کشت این محصول، وجود آفت پسیل پسته و عدم توسعه در منطقه است، اما در هر حالت پسته در مقابل شوری و کم آبی مقاوم بوده و کشاورزان نیز از آن استقبال می‌کنند.
رضا نقشی، کارشناس امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز در ادامه در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: پسته یک اقلام صادراتی بوده و حدود ۲۳ درصد ارزش ملی صادرات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است. به لحاظ استراتژیک بودن نیز طلای سبز تلقی شده و پسته ایران، ۵۰ درصد تولید جهانی و ۷۰ درصد ارزش صادرات جهانی را دارد.
وی با بیان این‌که از ۲۰ سال گذشته توسعه پسته در استان وجود دارد، افزود: خاستگاه تولید این محصول، منطقه جزیره اسلامی است که درختان پسته در این منطقه به صورت وحشی رشد کرده و گونه‌های بسیاری از تیره سماق پرورش می‌یابد.
وی ادامه داد: پسته، محصولی است که به شوری خاک و آب مقاوم بوده و می‌توان به عنوان محصولی کن آب بر جایگزین کشت هلو، زرد آلو و گردو کرد.
نقشی گفت: پسته در منطقی چون اسکو، مرند، آذرشهر، تبریز و عجب شیر کشت شده و بخش ایلخچی اسکو نیز رتبه نخست را در سطح زیر کشت پسته استان دارد.//ایسنا
