جامعه و امکان زیست زنانه
به مناسبت هفته زن، مناظره‌ای با عنوان «جامعه و امکان زیست زنانه» در دانشگاه تبریز برگزار شد.
به‌مناسبت هفته زن مناظره‌ای تحت عنوان «جامعه و امکان زیست زنانه» توسط انجمن اسلامی دانشجویان دفتر تحکیم وحدت دانشگاه تبریز برگزار شد که صالحه خدادادی دکتری مطالعات زنان، زهرا سادات میرجعفری دکتری مطالعات زنان، سارا بصیری پژوهشگر حوزه زنان و ابوالفضل اقبالی جامعه شناس و پژوهشگر حوزه خانواده از مدعوین این برنامه بودند.
در مرحله‌ی اول این مناظره مدوعین حاضر به بررسی دو گفتمان موجود در مورد زنان پرداختند که دو دیدگاه در این مورد وجود دارد؛ زنان باید محافظت شوند و از جامعه دور بمانند و زن باید در جامعه و اجتماع باشد.
سارا بصیر به‌عنوان سخنران اول این مناظره اظهار کرد: اگر حضرت فاطمه(س) را معیاری برای زنان قرار دهیم به‌عنوان فردی می‌شناسیم که از ایشان به عنوان مادر، زن و همسری رنج کشیده یاد می‌شود اما باید واقعه فدک ایشان را فراموش نکنیم که با شجاعت به تنهایی وارد مجادله شده و موضوع مهمی را به چالش کشیدند.
وی ادامه داد: در گفتمان غالب ناگفته‌هایی وجود دارد که زن را به رخ کشیده و زیر سایه‌ی خود برده است و ادعا می‌کند که او در صورتی پسندیده بوده و امنیت دارد که زیر سلطه‌ی یک مرد باشد بنابراین جامعه‌ی بیرون را برای یک زن ترسناک جلوه می‌دهند و هر چه ناامن‌تر و خطرناک‌تر، وابسته‌تر خواهد بود.
وی افزود: در زمان حضرت فاطمه(س) چنین فضایی حاکم نبود چرا که اساسا قدرت تک‌تک این زنان در آن جامعه به رسمیت شناخته شده و وجود و حضور آنها ثابت شده بود.
این پژوهشگر حوزه‌ی زنان خاطرنشان کرد: زمانی که صحبت از حجاب و عفاف به میان آید، زن آسمانی و عفیف بوده و حجاب دارد که این زن مادری نمونه خواهد بود اما در مقابل زنی هم است که هیچکدام از این ویژگی‌ها را ندارد و صرفاً برای امیال و نیازهای مردانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و هیچ حد واسطی میان این دو در نظر گرفته نمی‌شود.
وی همچنین یادآور شد: در ساختاری که مردان قدرت گرفته و تعاریف و اصول دین اسلام را زیر قدرت خود برده و به نفع خود تعریف کرده‌اند، نمی‌توان انتظار زنی مستقل، توانمند و با ویژگی‌های حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) را داشت.
وی تاکید کرد: ما گفتمانی را غالب می‌کنیم که نفع شخصی ما در آن وجود داشته باشد؛ در این جامعه علیه زنی که نمی‌خواهد مادر شده یا ازدواج کند، خشونت وجود دارد و در مقابل مادر بودن، ارزشمند و مقدس عنوان شده است.
ابوالفضل اقبالی نیز گفت: مردسالاری یکی از معضلات بزرگ جامعه ما است و هیچ فردی ظلم تاریخی به زنان را که تا یک دوره‌ای نه چندان دور زنان ملک مردان بودند و نمی‌توانستند برای خود تصمیم بگیرند، رد نمی‌کند.
وی ادامه داد: فمنیسم‌ها با از بین بردن این نظم می‌خواهند فضا را تغییر داده و نظم خودشان را نهادینه کنند که در آن زنان را توانمند و قدرتمند کرده که در مقابل مردان سینه سپر کنند و هرکاری که مردان انجام می‌دهند، زنان نیز انجام دهند.
وی افزود: زدودن جنسیت از جامعه اساس تفکر فمنیسم است که هیچ چیزی نباید زنانگی را منع کند و در تمام ساختارها نیز این ایده پیگیری شده و فضای سرمایه‌داری نیز آن را پیگیری می‌کند.
این جامعه شناس و پژوهشگر حوزه خانواده متذکر شد: اگر تاریخ فمنیسم را دقیق مطالعه کنیم خواهیم دید که این افراد به دنبال آن هستند تا چیزی که تحت عنوان توانمندی و گفتمان غالب بوده استفاده کنند و مانند مردان باشند.
وی با بیان اینکه خروجی فمنیسم تثبیت نهادهای مردسالار بوده، یادآور شد: بر اساس تفاوت جنسیتی که میان زن و مرد وجود دارد باید زنانگی و مردانگی به رسمیت شناخته شود و هویت واحدی برای آنها در نظر گرفته شود چراکه آینده ما در حال تخریب است.
صالحه خدادادی نیز اظهار کرد: دین اسلام به‌دنبال بازگرداندن حقوق از دست رفته‌ی زن است اما بازخوانی متفاوت از اسلام باعث شده تا به این موضوع چندان توجهی نشود و زن در احقاق حقوق خود ناتوان باشد ولی آیات قرآن و روایات موجود نشان می‌دهند که اسلام قصد داشت تا زن در جامعه باشد.
وی افزود: نمونه‌ای از این زنان، زینب عطار بود که تجارت عطر داشت در کل شبه جزیره و حتی عطر خود را به پیامبر(ص) می‌فروخت یا حضرت زینب(س) که اگر نبود، داستان کربلا به اوج نمی‌رسید و در مورد زنان مسلمان دیگر نیز چنین مثال‌هایی را داریم که منصب بزرگی را بر عهده داشتند.
این دکتری مطالعات زنان خاطرنشان کرد: کشور ما مدعی اسلام بوده و سهم زنان در مناصب سیاسی و اجتماعی حتی با وجود تحصیلات عالیه‌ی آنها بسیار ناچیز است و از توانمندی آنها استفاده نمی‌شود؛ تعارضات قانونی و فرهنگی در شرایط فعلی جامعه بسیار زیاد است چراکه ما مدعی حفظ حقوق زنان و اسلامی بودن جامعه‌ی خود هستیم درحالی که فاصله‌ی ادعا تا عمل بسیار زیاد است.
زهرا سادات میرجعفری نیز طی سخنانی گفت: دو گفتمان غالب در جوامع بشری مطرح می‌شود؛ اولین گفتمان تحجرگونه بوده که زن را تنها در خانه محصور می‌کند و گفتمان دیگر زن را به مثابه‌ی مرد دانسته تا ملاک برتری را کسب کند.
وی ادامه داد: در سال ۱۳۴۲، قبل از انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) فرمودند «سربازان من در گهواره‌ها هستند» لذا این مورد ناشی از نقش ویژه‌ی زنان در شکل‌گیری انقلاب اسلامی است که زنان همپای مردان نقش ایفا کردند، گهواره تکان داده، در امور سیاسی مشارکت کرده و عفیف بودند.
وی همچنین افزود: در طول سالیان گذشته شاهد بانوان عفیفه‌ای بودیم که در زمان جنگ با تمام وجود فعالیت کرده و حتی به رویارویی با دشمن می‌رفتند، از انقلاب و اسلام دفاع کرده و فعالیت سیاسی و اجتماعی خود را ادامه می‌دادند.
این دکتری مطالعات زنان بیان کرد: وضعیت زنان قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن را مقایسه کنید که با وجود آزادی تمام به چه مقداری از موفقیت رسیدند؛ به دلیل وجود امنیت و حفظ ارزش توسط بانوان، زنان وارد جامعه شدند البته هنوز ساختارهای متناسب با مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان فعال نیست که امیدواریم این ساختارها وضع بهتری پیدا کنند.
در مرحله دوم هرکدام از سخنرانان به نقد سخنان یکدیگر پرداختند
بصیر در نقد سخنان مدعوین دیگر با بیان اینکه فمینیسم معنای متفاوتی دارد و به معنای شبیه مردان شدن نیست، اظهار کرد: سنت مردسالاری به قدری قدرمند بوده که همواره قدرت را به دست می‌گیرد و نمونه‌ای از نیز آن پدرسالاری است که تاریخ عجیب و غریبی دارد که این موارد با روی کار آمدن دولت‌های جدید تغییر نمی‌کند چراکه زنان بر اساس ساختاری که دارند در اقلیت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
وی افزود: مادر بودن را مقدس می‌دانیم اما زمانی که زنان اجازه ندارند کودک خود را از کشور خارج کنند فقط زایمان آن مقدس است و تنها در صورت داشتن زاد و ولد ارزشمند می‌باشد و به آن مقدار مرد سالاری در جامعه حاکم است که حتی زن اجازه ندارد تا برای داشتن فرزند خود نیز تصمیم بگیرد.
وی متذکر شد: چنین افرادی همواره برای این ادعاهای خود توجیه دارند اما در واقعیت، عدالت در هیچ کدام از این ساختارها وجود ندارد و در صورتی هم که زن شکوفا و توانمند شود برچسب زن بی‌پروا می‌گیرد که دیگر نمی‌توان به‌عنوان مادر به او نگاه کرد؛ مردسالاری زن را در منصب مادری مقدس دانسته که حق و حقوقی ندارد و برای منافع خود زنان را در خانه به کار می‌کشاند.
این پژوهشگر حوزه زنان گفت: در بسیاری از کشورهای دیگر زنانی داریم که موفق بودند و زمانی که زنان ساختار مردسالار را رد می‌کنند به این معنی است که زنان می‌توانند آن قدر ریشه بدوانند که حتی با زن بودن، بازویی برای تقویت جامعه باشند.
وی ادامه داد: زمانی که در خصوص شریعت و اسلام بحث می‌کنیم تنها تفاوت ما با کشورهای دیگر این است که ما به دنبال سیستم مرد سالاری هستیم؛ درحالیکه کشورهای دیگر انقلاب نکرده و جمهوری اسلامی نیستند و نباید پیشرفت می‌کردند اما برعکس آن رخ داد.
اقبالی نیز بیان کرد: تنها دو گفتمان در جامعه وجود ندارد بلکه چهار گفتمان وجود دارد؛ فمنیستی، سنتی یا تحجرگونه بودن که زن باید در خانه باشد، جمهوری اسلامی که در ۴۰ سال گذشته جامعه و خانه را به یکدیگر متصل کرد و مفهوم ابر زن را وارد جامعه کرد و نوع آخر که زن و مرد به نوعی مزیت نسبی نسبت به هم دارند و باید اولویت هر کدام تعیین شود و بر اساس جایگاه خود رسالت‌های اجتماعی نیز دارند.
وی با بیان اینکه زنانگی باید تضمین شود تا ساختارهای نهادینه شدن مرد سالار به نوعی تقلیل شوند، افزود: اگر بگوییم زن نباید رسالت اجتماعی داشته باشد در این صورت تنها فیزیولوژی آن را در نظر گرفتیم اما حضور زنان در جامعه باید طبق الگویی متفاوت‌تر از مردان باشد چراکه زنان هر کاری را نمی‌توانند انجام دهند و این ظلم به زن است و کارآمدی و پویایی جامعه را از بین می‌برد.
خدادادی نیز طی سخنانی اظهار کرد: امکان توانمندسازی برای زنان در جامعه‌ی ما وجود ندارد و فقط یک ادعاست؛ در گذشته زنانی چون دباغ داشتیم که با وجود هشت فرزند محافظ امام(ره) بودند و بعد انقلاب نیز در منصب فرماندهی سپاه پاسداران همدان فعالیت می‌کردند و حتی رهبر معظم انقلاب نیز در مورد او می‌فرماید «زنی مثل دباغ می‌خواهیم که مانند شیر می‌غرید و بر مردان فرماندهی می‌کرد».
وی ادامه داد: دیگر امکان انجام توانمندی‌های ابتدای انقلاب و زمان پیامبر(ص) وجود ندارد و حتی اگر توانمندی‌ها نیز نمایش داده شوند، مقبولیت آنها تاریخ انقضا دارد و طبق افکار عمومی جامعه، زنان در مناصب دولتی ناموفق خواهند بود اما مردانی را نیز می‌شناسیم که به غایت این جامعه را خراب کردند.
میرجعفری نیز خاطرنشان کرد: ساختارهای اجتماعی، کارکرد مرد سالارانه‌ای دارد اما این مختص ایران نبوده و در تمام دنیا این گونه است که در سخن ادعا می‌کنیم درصد مشارکت زنان در عرصه‌ی سیاسی اجتماعی باید زیاد باشد اما در نرخ و تعداد نمایندگان با تفاوت بالایی مواجه هستیم.
وی افزود: خانم مرکل بعد از ۱۶ سال فعالیت در عرصه‌ی سیاسی گفت که برای این کار ساخته نشده بودم بنابراین زنی که در عرصه‌ی سیاسی فعالیت کند چگونه می‌تواند زنانگی خود را حفظ کند؟
وی بیان کرد: تعداد زنان سیاسی در کشورهای دیگر با وجود آزادی تمام نیز بسیار کم است لذا در مورد عدم توانایی مشارکت زنان در زمینه‌های سیاسی باید نگاه خود را واقع بینانه کنیم و تنها خوشبینانه یا بد بینانه نگاه نکنیم.
میرجعفری همچنین گفت: امروزه دچار افراط و تفریط شده‌ایم اما باید در نظر بگیریم برای اینکه یک زن بتواند نیازهای خود و خانواده‌اش را رفع کند باید چه مختصاتی داشته باشد؛ اگر زنان ما فرهیخته و مردان آویخته شوند آیا به کمال می‌رسند؟ مردان بیکار بمانند و زنان به موفقیت برسند آیا با این وجود آنها می‌توانند به خوبی زندگی کنند؟
وی یادآور شد: ما در بسیاری از موارد دید همه جانبه‌نگر نسبت به مسائل نداریم در حالیکه اسلام تقسیم وظایف کرده و بر اساس تفاوت فطری مسئولیت‌هایی برای طرفین در نظر گرفته است حتی ۸۰ بار کلمه‌ی زوجین در قرآن تکرار شده است تا مطابق نقشی که برای زنان در نظر گرفته شده بتوانند به راحتی در کنار هم احساس آرامش کنند.
در مرحله سوم مدعوین حاضر به بحث و بررسی در خصوص حجاب پرداختند و نقش زنان در اجتماع را بررسی کردند.
میرجعفری به‌عنوان سخنران اول این بخش با بیان این مطلب که باید دقت کنیم که زنان در جوامع دیگر چگونه به قدرت رسیده‌اند، گفت: حجاب اصلی که در دین ما مطرح شده است باید در عرصه‌ی سیاسی و اجتماعی نیز تاثیرگذار باشد؛ در عرصه‌ی اجتماعی دو اصل تولی و تبری را داریم و حکومت اسلامی یک سری وظایفی دارد تا جلوی فساد و مفاسد اخلاقی را بگیرد.
این دکتری مطالعات زنان افزود: باید قبول کنیم که ما زن فعال و اندیشمندی هستیم و تابلوی نقاشی نیستیم که باید با حجاب وارد جامعه شویم و به دیگران بفهمانیم که اندیشه و فکر اهمیت دارد نه صورت و بدنم.
وی خاطرنشان کرد: اگر در جبهه‌ی فرهنگ سازی به خوبی عمل کرده بودیم اکنون به یک مباحث و راهکارهای اساسی‌تری می‌رسیدیم نه اینکه دچار افراط یا تفریط شویم؛ باید توجه داشته باشیم آزادی که مد نظر ما است تا کجا باید ادامه یابد.
خدادادی نیز گفت: امروزه در کشورهای دیگر تعداد زنان در مناصب سیاسی و اجتماعی بسیار زیاد است و قله‌ی هرم آنها زنان هستند اما امکان چنین حضوری برای زنان مسلمان نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای اسلامی وجود ندارد.
وی با اشاره به جنبش «می‌تو» گفت: قیاس آن با شرایط کشور ما درست نیست چراکه در ایران نیز قربانی آزارهای جنسی زیاد است اما امکان اعتراض برای آنها وجود ندارد.
این دکتری مطالعات زنان متذکر شد: بسیاری از تجربیات متفاوت دهه‌های اخیر فرصتی داده است تا افراد با نگاه متفاوت با یکدیگر همفکری داشته باشند و حتما در نظر بگیرید که مجازات، زمینه‌های محجبه شدن زن ایرانی را فراهم نمی‌کند و به اقدامات فرهنگی نیاز داریم.
اقبالی نیز افزود: فمنیسم ها معتقد هستند که ساختارهای جامعه مردانه است اما آنها نه تنها ساختارها را تغییر نداده بلکه با گماردن زنان تثبیت کردند.
وی ادامه داد: ما با سرکار رفتن و تحصیل کردن زنان هیچ مشکلی نداریم اما اصل سخن ما این است که زن یک زنانگی دارد و باید در زمینه‌های خود مشارکت موثری داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: زمین بازی فمنیسم در تقابل با مردان است اما براساس منافع جامعه، اصل زن و مرد بودن رسالت متفاوتی دارد و نباید کاری شبیه به هم انجام دهند.
بصیر نیز طی سخنانی اظهار کرد: ساختار پدر سالاری در تمامی جوامع وجود دارد و این ساختار روبنایی دارد که به ادعای آنها طبق قانون، توجیهات روانشناسی و معارف اسلامی است.
وی با بیان این مطلب که درکشورهای اروپایی جنبش «می‌تو» ایجاد شد و استقبال خوبی هم صورت گرفت، ابراز عقیده کرد، اما در ایران در صورت بروز تجاوز، برخی ها زن را هم تا حدودی مقصر می‌دانند که مثلا چه حرکات خاصی انجام داده؟ پس نمی‌توان ایران را با کشورهای دیگر مقایسه کرد.
وی افزود: وضعیت فعلی کشور ما نباید توجیه شود چراکه بیش از ۴۰ سال از انقلاب اسلامی گذشته اما کاری چندانی برای زنان انجام نشده است؛ پیش از انقلاب حجاب اجباری نبود، اما بعد از انقلاب به اجبار اخلاقی و قضایی تبدیل شد که این هنر انقلاب بود؛ حجاب اجباری به یک نهاد تبدیل شده است که به نظر می‌رسد دیگر جواب نمی‌دهد.
میرجعفری ضمن نقد سخنان دیگر افراد حاضر گفت: حجاب اجباری نبوده بلکه حجاب قانونی است و اگر چیزی عرف شده کاملا غلط است؛ چیزی که در اسلام از آن به‌عنوان عرف یاد شده بسیار مهم است که در قانون‌ها باید دقت کرد و اینکه قانونی اجرا نشده یا نتوانستند که آن را اجرا کنند بحث دیگری است.
وی افزود: انسان‌ها به سمت آزادی نسبی و لذت طلبی پیش می‌روند تا هر کاری را که می‌خواهند انجام دهند اما کسی چیزی نگوید.
وی متذکر شد: امروز در جامعه‌ی ما مرسوم شده است که حجاب به آزادی طرف ضرر می‌رساند اما بدانید که اسلام اگر قانونی گذاشته به نفع خود ماست و نباید مقابل آن گارد بگیریم؛ یک زمانی تکلیف محوری را اصل می‌دانستیم اما اکنون اصل، حرف محوری است.
خدادادی نیز اظهار کرد: یک سری تفاوت‌های بیولوژیکی میان مردان و زنان وجود دارد برای مثال زنان تجربه‌ی مادری دارند که مردان ندارند، بنابراین باید توجه کرد
