ثروت بر باد رفته اقتصاد ایران در دهه 90
نرخ رشد انباشت سرمایه در اقتصاد ایران در 15 سال کذشته بسیار پر نوسان بوده، به گونه که نرخ رشد در این بازه زمانی از منفی 30 درصد تا مثبت 18 درصد متغیر بوده است.
حجم انباشت سرمایه در اقتصاد کشور نیز در سال 1400 حدود 99 هزار میلیارد تومان برآورد شده که نسبت به سال ابتدای دهه 90 بالغ بر 70 هزار میلیارد تومان کمتر است.
ریزش سرمایه ایران در دهه 90
به بیان دیگر سرمایه در ایران در دهه 90 نه تنها افزایشی نداشته است بلکه در طول این سالیان بیش از 40 درصد نیز کاهش داشته است. با توجه به اینکه در اقتصاد کلان انباشت سرمایه موتور محرک رشد اقتصادی محسوب می شود و تا سرمایه گذاری صورت نگیرد رشدی هم در کار نخواهد بود، این وضعیت سرمایه در کشور به شدت نگران کننده است و یقینا باعث ظاهر نشدن رشد اقتصادی پایدار در سال های آتی نیز نخواهد شد.آنچه از آمار ها بر می آید رشد انباشت سرمایه در بخش ماشین آلات، نوسان بیشتری نسبت به بخش ساختمان داشته، به عبارت دیگر ثبات سرمایه گذاری در ساختمان به نسبت در سال های اخیر با ثبات تر بوده است.
لازم به ذکر است بر اساس گزارش های منتشر شده از بانک مرکزی و مرکز آمار، داده های مربوط به تشکیل سرمایه ناخالص در دست است که نشان می دهد رشد سرمایه در دو سال اخیر مثبت بوده است، اما گزارش های مرکز پژوهش های مجلس بیانگر این است که رشد سرمایه خالص در 3 سال اخیر منفی بوده است. در این گزارش به بررسی رشد و حجم انباشت سرمایه ناخالص کل و همچنین در دو بخش ماشین آلات و ساختمان در 15 سال گذشته پرداخته شده است.
تغییر رویه انباشت سرمایه در اقتصاد ایران
شاید مهم ترین جزئی که در بررسی اجزای روش هزینه ای تولید ناخالص داخلی در میان مدت و بلند مدت اهمیت دارد، انباشت سرمایه است. چراکه این انباشت سرمایه است که باعث به وجود آمدن رشد اقتصادی خواهد شد، به عبارت دیگر چنانچه سرمایه گذاری در اقتصاد صورت نگیرد و ظرفیت جدیدی شکل نگیرد، اقتصاد پتانسیلی برای رشد نخواهد داشت. از همین رو بررسی وضعیت انباشت سرمایه در اقتصاد کلان بسیار حائز اهمیت است.
حجم حقیقی انباشت سرمایه در سال 85 حدود 139 هزار میلیارد تومان بوده است که از این مقدار نزدیک به 80 هزار میلیارد تومان سهم انباشت سرمایه در بخش ماشین آلات و حدود 59 هزار میلیارد تومان سهم بخش ساختمان بوده است. در سال مذکور سهم سرمایه از کیک اقتصاد ایران 22.5 درصد برآورد شده است، به بیان دیگر در سال 85 محاسبه تولید ناخالص داخلی از روش هزینه ای نشان می دهد سهم سرمایه گذاری از کل کیک اقتصاد به یک چهارم هم نمی رسد.
از سال 86 روند جدیدی در متغیر های سرمایه گذاری در ایران آغاز شد. در سال 85 انباشت سرمایه در ماشین آلات سهم بیشتری از سرمایه گذاری نسبت به انباشت سرمایه در ساختمان داشته است که این نسبت ها از میانه های دهه 80 رو به تغییر نهاد. استارت این روند در سال 86 با رشد منفی ماشین آلات و رشد مثبت بخش ساختمان آغاز شد. تا جایی که فاصله 20 هزار میلیارد تومانی سال 85 تنها در یکسال به 4 هزار میلیارد تومان برسد.
از سال 86 روند جدیدی در متغیر های سرمایه گذاری در ایران آغاز شد. در سال 85 انباشت سرمایه در ماشین آلات سهم بیشتری از سرمایه گذاری نسبت به انباشت سرمایه در ساختمان داشته است که این نسبت ها از میانه های دهه 80 رو به تغییر نهاد. استارت این روند در سال 86 با رشد منفی ماشین آلات و رشد مثبت بخش ساختمان آغاز شد. تا جایی که فاصله 20 هزار میلیارد تومانی سال 85 تنها در یکسال به 4 هزار میلیارد تومان برسد.
رشد انباشت سرمایه با جهش ساختمان
حجم انباشت سرمایه در اقتصاد ایران از 139 هزار میلیارد تومان در سال 85 به 169 هزار میلیارد تومان در سال 90 رسید. بررسی ها نشان می دهد عمده ترین دلیل انباشت سرمایه در نیمه دوم دهه 80 جهش سرمایه گذاری در بخش مسکن بوده است به گونه ای که تنها در طول سه سال(85 تا 88) انباشت سرمایه در ساختمان بالغ بر 30 هزار میلیارد تومان افزایش داشته است. با توجه به اینکه سرمایه گذاری در مسکن رابطه مستقیم با بازدهی آن دارد، پیش بینی می شود رشد این بخش به علت افزایش قیمت مسکن در سال های مذکور بوده باشد.
با وجود اینکه سرمایه در مسکن فعال بوده است اما آنچه از آمار بر می‌آید این است که وضعیت سرمایه گذاری در بخش ماشین آلات چندان مناسب نبوده و در طول سال های 85 تا 89 دو رشد منفی 8 درصد و منفی 7 درصد را تجربه کرده است. البته در سال 90 رشد انباشت سرمایه در ماشین آلات عدد مناسبی را به ثبت رساند اما این افزایش در یک بازه زمانی چند ساله بسیار ناچیز به حساب می‌آید.
مسکن مهر ترمز سرمایه گذاری ساختمان را کشید؟
با وجود اینکه انتظار می رود با شروع طرح مسکن مهر و تخصیص اعتبار 50 هزار میلیارد تومانی از محل پایه پولی برای این پروژه انباشت سرمایه در ساختمان جهش داشته باشد، با شروع این کار در سال 89 سرمایه گذاری در ساختمان در همین سال منفی شد. همین موضوع باعث ایجاد علامت سوالی در اقتصاد ایران در آن بازه زمانی شده است. بانک مرکزی نیز طی گزارش هایی از ناچیز بودن اثر مسکن مهر گزارشی متنشر کرده است، البته با توجه به جزئی تر بودن انباشت سرمایه از تولید ناخالص داخلی، برآورد می شود که در این جر طرح مسکن مهر اثر گذاری بیشتری داشته باشد. علی رغم اینکه برای پاسخ به این سوال بایستی به آمار های بیشتری دسترسی داشت، اما می توان چند پاسخ احتمالی را مطرح کرد ؛
سناریو نخست؛ کاهش سرمایه گذاری خصوصی در ساختمان
انباشت سرمایه در بخش ساختمان از دو جز سرمایه گذاری بخش خصوصی در بخش مسکن و ساخت و ساز های عمرانی دولتی تشکیل شده است. به طبع زمانی که دولت اقدام به سیاست اجرای چنین طرح عظیمی در حوزه مسکن را می کند، انتظار می رود قیمت مسکن کاهش یابد بر همین اساس نیز بخش خصوصی به شدت سخت ساز در مسکن را متوقف کرده است و حجم انباشت سرمایه دولت خنثی شده است.//اقتصاد نيوز
