تکنیک‌هایی برای کاهش مصرف آب کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه و بحران خشکسالی و طوفان نمکی از چندین سال گذشته در این حوضه مطرح شده و برنامه‌هایی برای احیای این دریاچه نیمه جان آغاز شده است، اما آنچه که مسلم است اصلاح الگوی کشت و بهره گیری از تکنیک‌هایی برای کاهش مصرف آب کشاورزی باید جدی تر از گذشته در حوضه دریاچه ارومیه اجرایی شود.
بهبود وضعیت دریاچه‌ی ارومیه که طی خشکسالی سال گذشته با افزایش تبخیر، از وضعیت بحرانی هم فراتر رفته و حتی شاهد بروز طوفان نمکی از سمت این دریاچه به سوی تبریز بودیم، قطعا نیازمند نگاهی تخصصی و کارشناسی است.
با توجه به اینکه برنامه‌های چند سال گذشته در ارتباط با احیای این دریاچه هنوز منجر به نجات بزرگترین دریاچه داخلی کشور نشده است، اهمیت نگرش دولت سیزدهم و به خصوص مسئولان ارشد وزارت جهاد کشاورزی به این مقوله دو چندان است چراکه هنوز هم بخش قابل توجهی از اراضی حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه به کشت محصولات پرآب بری اختصاص یافته و این امر مانعی برای حفط نعمت آب در منطقه شده است.
حسین محمدی مزرعه، محقق بخش زراعت در جمع تعدادی از کشاورزان شهرستان‌های حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه (ملکان، عجبشیر، اسکو و آذرشهر) با بیان اینکه علی رغم تبیین مسائل فنی و علمی در رابطه با کاهش مصرف آب به کشاورزان، این مسائل در عرصه‌ی عمل چندان دیده نمی‌شود، گفت: گندم، همواره برنامه اصلی وزارت جهاد کشاورزی بوده و این محصول قابل قیاس با سایر محصولات نیست.
وی افزود: با وجود اینکه امروز در قرن ۲۱ قرار داریم اما هنوز در اصول اولیه‌ی کاشت گندم و مسائل کاهش مصرف آب مشکل داریم و عمده روش‌های کاشت گندم در آذربایجان شرقی و غربی اشتباه بوده و این امر در نهایت منجر به پرت منابع آبی در این بخش شده است.
اهمیت بهره گیری از لولر در صاف کردن اراضی کشاورزی
وی با اشاره به اهمیت استفاده از لولر در اراضی کشاورزی، اظهار کرد: لولر (زمین صاف کن) که منجر به کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب و ارتقاء میزان محصول تولیدی میشود، در بین کشاورزان استان ناشناخته است و اغلب مزارع استان به دلیل استفاده بیش از حد از آب شبیه شالیزار بوده و به راحتی یک سوم زمان و آب داده شده به این مزارع، پرت میشود.
محمدی با تاکید بر اینکه راه صحیح رفع این مشکل، تسطیح زمین با استفاده از لولر است، افزود: تنها با استفاده از امکانات ساده می‌توان به کاهش مصرف ۳۰ تا ۴۰ درصدی مصرف آب رسید.
روش‌های قبلی جوابگوی کشت محصولات نیست
وی همچنین با بیان اینکه برخی از زارعان با استفاده از فشار آب بالا سعی می‌کنند تا ایرادات مزرعه خود را از بین ببرند، گفت: این موضوع منجر به افزایش چندین برابری مصرف آب در برخی مزارع شده است، در حالی که اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که این زارعان با کاهش آب قابل دسترس در منطقه مواجه شده و خودشان می‌بینند که دیگر روش‌های قبلی جوابگوی کشت محصولات نیست.
وی خاطرنشان کرد: اگر آبی که وارد یک مزرعه شده است، به تنهایی بتواند تمامی مزرعه را پوشش دهد، می‌توان نتیجه گرفت که وضعیت مزرعه خوب بوده و کار ما درست است اما وقتی کشاورز مجبور به استفاده از بیل برای پخش کردن آب در مزرعه میشود، کار ما ایراد دارد.
پس از شخم و دیسک زدن حتما از لولر استفاده شود
این محقق با بیان اینکه تاکید میشود، پس از انجام شخم و دیسک زدن مزرعه حتما از لولر استفاده شود، گفت: هیچ اقدام و یا دستگاه دیگری نمی‌تواند جای لولر را بگیرد.
وی افزود: با توجه به اینکه خاک منطقه، شور و سبک است، استفاده از کف کار نیز پیشنهاد میشود چرا که بهره گیری از این دستگاه در مزارع منجر به رضایت بالا، کاهش مصرف آب و افزایش تولید محصول شده و از طرفی ظاهر مزرعه را با کشت ردیفی و تمیز، زیبا می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: برای داشتن محصولی باکیفیت و پربار بایستی مزرعه یکنواخت داشت. اگر زمین کشت، صاف باشد، محصول نیز به صورت صاف رشد می‌کند در غیر این صورت محصولی خمیده و بی کیفیت خواهیم داشت.
اولویت اول بخش باغبانی حوضه دریاچه ارومیه، اصلاح بافت خاک است
در ادامه محمد زرین‌بال محقق بخش باغبانی نیز اظهار کرد: در حوضه‌ی دریاچه ارومیه، تکنیک‌هایی برای کاهش مصرف آب در بین کشاورزان در حال انجام است که شامل اصلاح بافت خاک نیز میشود. برای این امر که منجر به ارتقای توان خاک در جذب و نگه داری آب میشود، استفاده از کودهای آلی دامی پوسیده و کاه و کلش پیشنهاد شده است.
وی با بیان اینکه اولویت اول بخش باغبانی حوضه دریاچه ارومیه، اصلاح بافت خاک است، افزود: دومین اقدام نیز مدیریت تغذیه گیاهی است. باغداران باید بدانند که تنها استفاده از کودهای ازت، فسفات و پتاسبرای باغات کافی نبوده و بایستی میزان استفاده از این کودها و سایر اقدامات حفاظتی بر اساس آزمون تجزیه خاک و آب و ارائه فرمول کودی از سوی کارشناسان انجام بگیرد.
وی گفت: هر کدام از گیاهان و درختان با توجه به نوع درخت، بستر خاک و آب منطقه، نیاز کودی متفاوتی داشته و این تفاوت با استفاده از نمونه خاک در آزمایشگاه مشخص میشود.
آبیاری غرقابی صرفه اقتصادی ندارد
زرین‌بال افزود: برخی از کشاورزان، باغات خود را به روش غرقابی آبیاری می‌کنند که در این حالت، آب با حجم بالا وارد باغ شده و فاصله آبیاری نیز بیشتر میشود. در این راستا باغ تا دو روز، گلی شده و نمی‌گذارد ریشه درختان به خوبی نفس بکشد و با خراب شدن محیط زیست، آب از دسترسی ریشه نیز خارج میشود، پس این مدل از آبیاری، صرفه اقتصادی ندارد.
وی با اشاره روش‌های آبیاری شیاری و تشتکی (بدون تاسیسات مخصوص آبیاری) و تحت فشار، گفت: از این طریق، تبخیر کاهش یافته و فواصل آبیاری بالا می‌رود و تنه درختان نیز با آب برخوردی نخواهند داشت در نتیجه حضور آفات و بروز انواع بیماری‌ها در باغ کنترل میشود.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت هرس درختان در زمستان و فروردین ماه، افزود: بایستی به تمامی برگ‌ها، نور مستقیم برسد تا از این طریق کارایی باغ بالا رفته و محصولات باکیفیت تولید شود.
این محقق با بیان اینکه بایستی به ازای هر یک هکتار، پنج کندو استقرار داده شود، اظهار کرد: درختان ضعیف و کم بارده بایستی هر ساله شناسایی و حذف شوند. اگر درختان پایه قوی دارند نیز می‌توان سرشاخه کاری انجام داد.
تلاش برای جایگزینی ارقام سیب پاییزه زودرس به جای ارقام رد و گلدن
وی در ادامه از برنامه استان برای جایگزینی رقم سیب رد و گلدن خبر داد و گفت: ۲۰ رقم جدید از سیب را وارد استان کردیم و قرار است از این طریق ارقام جدیدی برای جایگزینی ارقام پرمخاطب گلدن و رد بیابیم تا سیب‌های پاییزه زودرس تولید کنیم چرا که هرچقدر محصولات زودرس باشند، با مشکلات سردخانه و انبار در اوایل پاییز رو به رو نخواهیم بود.
وی با بیان اینکه کیفیت سموم مورد استفاده بخش کشاورزی چندان مطلوب نیست، اظهار کرد: می‌توان با سایر روش‌های در دسترس، بهداشت باغات را رعایت کرد تا از ریزش محصول جلوگیری و هدر رفت آب در باغ جلوگیری کرد.
باید محصولاتی مطابق با اقلیم حوضه دریاچه ارومیه کاشته شود
در ادامه اکبر عبدی، محقق بخش کشاورزی نیز با بیان اینکه باید محصولاتی مطابق با اقلیم این حوضه کاشته شود، گفت: توجه به ارتفاع منطقه، وضعیت تالاب‌ها، درجه حرارات، میزان بارندگی، پوشش گیاهی و … در انتخاب نوع محصول کشت شده در حوضه دریاچه ارومیه ضروری است.
وی افزود: بایستی گیاهان، درختان و درختچه‌ها، بوته‌ها و گیاهان بومی که با شرایط منطقه از بعد آب، خاک و آب و هوا سازگاری دارند را شناسایی کرد و به داشتن صرفه اقتصادی و ارزآور بودن، مقاومت به خشکی و نیاز آبی کم آن‌ها دقت کافی داشت.
وی در خصوص ویژگی‌های گیاهان بومی منطقه که مقاوم به خشکی هستند، ادامه داد: این گیاهان دارای ریشه سطحی، کم عمق یا افشان، برگ‌های کوچک، کم رنگ، دارای کرک، براق، ساقه‌ای خاردار (خار همان برگ تغییرشکل یافته در اثر خشکسالی برای کاهش مصرف آب)، مقاوم به شرایط آب و هوایی و خاک و شوری و آهک هستند.
عبدی با اشاره به گیاهان بوته‌ای مقاوم به خشکی که بومی منطقه هستند، گفت: درختان و درختچه‌هایی چون سنجد، گلابی وحشی، زالزالک، عناب، بنه، زرشک سیاه بی دانه، گل محمدی، نسترن، توت، انواع بادام معمولی و وحشی، میوه‌های خشکباری آلبالو و … نیز جزو گیاهان بومی بوده و در حوضه دریاچه ارومیه می‌توان کشت کرد.
محمد شریفی مقدم، مجری ملی و مسئول هماهنگ کننده طرح جامع ترویج وزارت جهادکشاورزی در کارگاه آموزشی و نشست ویژه تشریح ابعاد، اهداف و ماموریت‌های طرح ارتقای بهره وری و کاهش مصرف آب در کشاورزی(بهکاشت) نیز گفت: افزایش بهره وری مصرف و مدیریت آب با به کارگیری آخرین یافته‌های ترویجی و علمی، رویکرد اصلی در نجات دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم است.
وی با تشریح جزئیات این طرح و تقسیم بندی مناطق مختلف حوضه آبریز به سایت‌های مختلف، افزود: برنامه سال آتی وزارت جهادکشاورزی در خصوص احیای دریاچه، با دقت و انسجام بیشتری انجام خواهد گرفت.
وی با اشاره به اهمیت نقش مرکز تحقیقات و ترویج در بحث فرهنگسازی بین کشاورزان، اظهار کرد: با توجه به کارهای شاخص انجام گرفته توسط محققان، در سال ۱۴۰۱ هماهنگی تنگاتنگی با مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی و مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی خواهیم داشت.
فعالیت ۳۵۰ کشاورز در سه استان حوضه آبریزی دریاچه ارومیه
شریفی مقدم با بیان اینکه ۳۵۰ هزار کشاورز در سه استان حوضه آبریز دریاچه ارومیه (آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان) فعالیت دارند، گفت: توجه به اشتغال و معیشت این بخش با نگاه به بهره وری آب کشاورزی در دستور کار دولت سیزدهم قرار دارد.
وی با بیان اینکه طرح‌های ترویجی کشاورزی در زمینه احیای دریاچه ارومیه در سه فاز اجرایی شده است، گفت: فاز اول با ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال در ۲۵ سایت، فاز دوم با ۱۰ میلیاردریال و فاز سوم نیز با ۳۷ میلیاردریال در ۳۵ کانون و ۵۰ سایت اجرا شده است.
وی افزود: فاز اول طرح احیای دریاچه ارومیه با بهره برداری از طرح انتقال آب از سدکانی سیب به عنوان مهمترین پروژه رو به اتمام است.
مجری ملی و مسئول هماهنگ کننده طرح جامع ترویج وزارت جهادکشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه، ادامه داد: گام دوم احیای دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم با شعار افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی در دست اجرا بوده و باید تلاش و برنامه ریزی‌ها حول این مورد باشد.
وی در ادامه با اشاره به برگزاری نمایشگاه و رویداد کشاورزی دانش بنیان و نوآور حوضه دریاچه ارومیه، گفت: چهار طرح جامع زراعت، باغبانی، ترویج و آب و خاک در طول پنج سال گذشته تحت عنوان احیای دریاچه ارومیه توسط وزارت جهاد کشاورزی، اجرا شده است.
وی ارائه دستاوردها و نتایج طرح‌های جامع وزارت جهادکشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه توسط سه استان حوزه آبریز در طول پنج سال اخیر، حضور کشاورزان پیشرو در حوزه اقدامات احیای دریاچه ارومیه، حضور ستاد احیا و شرکت‌های فنی و مهندسی، مشاوره‌ای و طرف قرارداد طرح نجات دریاچه ارومیه و برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی را از محورهای برگزاری این رویداد بیان کرد.
جهت گیری طرح‌های سازمان جهادکشاورزی به سمت فعالیت‌های نرم افزاری
در ادامه آیت الله عبادپور، مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی نیز در ادامه با بیان اینکه در گام دوم برنامه احیای دریاچه ارومیه، برنامه‌های آموزشی و ترویجی به همراه اجرای تکنیک‌های فنی کاهش مصرف آب کشاورزی اجرا میشود، افزود: اکنون جهت گیری طرح‌ها در سازمان جهادکشاورزی استان به سمت فعالیت‌های نرم افزاری به صورت مشترک با استان‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه (آذربایجان شرقی، کردستان و آذربایجان غربی) و وزارت جهاد کشاورزی مرتبط به همراه بخش خصوصی است تا با کاهش ۴۰ درصدی آب در بخش کشاورزی بتوانیم در زمینه بهره وری در این حوضه به عنوان استان‌های پیشرو عمل کنیم.
وی تصریح کرد: برای سال آتی، ۱۵۰ سایت جدید در مناطق و پهنه‌های مستقر در شهرستان‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع در سه استان با اعتباری بالغ بر ۱۲۰ میلیاردریال با همکاری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان و سازمان جهادکشاورزی و شرکت‌های فنی و مشاوره‌ای به اجرا در خواهد آمد.
//ایسنا
