تاملی بر پدیده ولنتاین
چهاردهم فوریه به نام روز ولنتاین یا روز عشاق، به عنوان یکی از آداب تاریخی برای ابراز عشق در فرهنگ غربی نامگذاری شده است، روزی که سال به سال بیشتر در دل جوانان و حتی خانواده‌های ایرانی جاباز کرده است.
این روز در ابتدا به دوستی‌های آزاد خارج از چارچوب خانواده و رابطه‌های ناشناس و پنهان اختصاص داشت، اما به تدریج مورد پذیرش خانواده‌ها هم قرار گرفت.
عمده جامعه‌شناسان و فعالان رسانه‌ای در سال‌های اخیر ضمن وارداتی خواندن ولنتاین سعی داشتند این سنت نوپای غیر ایرانی را در چشم جوانان ایران کم‌ارزش کنند. ناگفته نماند که محدودیت و ممنوعیت برگزاری ولنتاین تنها مختص به ایران نبود، بلکه کشورهای همسایه مثل ترکیه، عربستان، مالزی و پاکستان محدودیت‌هایی را اعمال کردند.
در همین راستا میزگردی تحت عنوان “تاملی بر پدیده ولنتاین” توسط دفتر نیازسنجی و مطالعات فرهنگی معاونت فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی آذربایجان شرقی با حضور اساتید دانشگاه با هدف آسیب‌شناسی و ارایه راهکار برگزار شد.
احد حاجی بلند، معاون فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی استان در ابتدای این میزگرد گفت: وجود رویکردها و دیدگاه‌های متفاوت به ولنتاین در جامعه ایرانی، این پدیده اجتماعی فرهنگی را به یکی از موضوعات جذاب و چالش برانگیز تبدیل کرده است، امروز شاهد دوگانه های “موضوع اجتماعی یا معضل اجتماعی” و “پدیده فرهنگی یا مصداق تهاجم فرهنگی” روبرو هستیم، آیا استقبال از ولنتاین در بخشی از جامعه ایرانی و به ویژه جوانان بیانگر یک خلاء فرهنگی است یا مصداق بارز نفوذ فرهنگی بیگانگان و جهان استکبار، چه باید کرد؟ .
عضو هیات علمی دانشکده روانشناسی دانشگاه تبریز در این میزگرد با بیان اینکه مسائل اجتماعی مانند ولنتاین از جنبه‌ی تشخیص، سبب شناسی و ارائه راهکار و مداخله و درمان بررسی می‌شوند، اظهار کرد: حال اینکه یک مناسبت خارجی با خرس‌ها و قلب‌هایش که مربوط به کشیش مسیحی و علاقه‌ی او به دختر زندان‌بان است، چگونه مورد توجه و مورد استقبال جوانان ما قرار گرفته است هم نیاز به آسیب شناسی دارد، یک موقعیت اثرات متفاوتی دارد و ولنتاین هم اثرات منفی داشته و بر نوجوان و جوانان ما تحمیل شده و ساختار خانواده را مورد تهدید قرار داده است، اما متاسفانه در جامعه ما برای پدیده‌های اجتماعی هزینه نمی‌شود.
هیجان‌های سرگردان سبب نهادینه شدن فرهنگ‌هایی مانند ولنتاین خواهند شد
دکتر منصور بیرامی اظهار کرد: مردم ما در الگوقاپی مستعد هستند، درحالیکه ما الگوهای مشابه بسیار زیبایی داریم، چرا نباید از ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) برای تبدیل شدن به روز عشق الگو گرفت؟، متاسفانه استقبال از یک فرهنگ وارداتی غربی که بسیار مخالف ورود آن هستم، بسیار بیشتر از چنین مناسبت‌هایی است؛ فرهنگ‌های وارداتی مانند ولنتاین با هدف ترویج خیانت زوجین به هم و سوق دادن جنس مونث به جنس مذکر بر خلاف بیولوژی و قانون طبیعت، خانواده را هدف گرفته‌اند، اما یک جامعه سالم نیاز به خانواده سالم دارد.
وی ادامه داد: با وجود اینکه ولنتاین به هویت، دین و اقتصاد ما آسیب می‌زند، اما سوال اینجا است که آیا ما یک کادوی ایرانی برای هدیه دادن به هم در چنین مناسبت‌هایی داریم؟ هویت، مربوط به یک روز یا چند سال نیست، بلکه فرایندی بوده و در طول زمان شکل می‌گیرد؛ چه کاری برای حفظ هویت ملی اسلامی انجام داده‌ایم؟. در فرهنگ ایرانی اسلامی ما هم تعداد کسانی که به خاطر عشق به دختر همسایه به جبهه رفتند و شهید شدند، کم نبود، اما چرا به این موارد توجهی نمی‌شود و مرگ یک کشیش آنقدر مورد استقبال قرار می‌گیرد؟، جبهه و جنگ ما هزار بار با ارزش‌تر و قابل تفسیرتر از ولنتاین است، اما ما داریم با ولنتاین خودزنی می‌کنیم.
وی بیان کرد: در حالیکه کشوری مثل ژاپن که قاشق و چنگال مورد نیاز مردم دنیا را تولید می‌کند، با چوب غذا خورده و برای حفظ فرهنگ و هویتشان تلاش می‌کنند، ما تا نصف شب در گوشی همراهمان به دنبال کادوی ولنتاین هستیم که برای زوال خانواده طراحی شده، اما چیزی برای صادر کردن و ارائه کردن نداریم و در چنین وضعیتی ولنتاین اپیدمیولوژیک شده و فارغ از بد یا خوب بودن، هویت‌زدایی هم می‌کند.
بیرامی با بیان اینکه ما هنوز در سطح نیازهای فیزیولوژیک مانده‌ایم، گفت: نیازهای فرهنگی ما بی‌پاسخ مانده‌اند و هر چه رابطه‌ی بین اقتصاد و فرهنگ، قوی‌تر و رفاه بیشتر باشد، بیشتر شاهد بیگانه شدن با مولفه‌های فرهنگی هستیم، عده‌ای انتظار داشتند تا دانشجو و جوان و نوجوان به اندازه‌ی یک عالم به علوم دینی با معارف آشنا باشد، در حالیکه ما انقلاب کردیم، در جبهه جنگیدیم، درس خواندیم، تا شادی هم جزو مولفه‌های فرهنگی باشد و فکری به حال فرهنگمان شود.
وی خاطرنشان کرد: هرگز مخالف تبادلات فرهنگی نیستم، اما تبادل قاعده دارد و استقلال فرهنگی نیز اهمیت داشته و هویت ایرانی اسلامی باید در اولویت قرار گیرد، ما ترمزهای فرهنگی زیادی داریم که برای حفظ هویت ایرانی اسلامیمان لازم است.
این روانشناس در بخش پایانی سخنانش با اشاره به اینکه رفتار هر فرد از محیط و نگرش او متاثر می‌شود، خاطرنشان کرد: باید به جوانان مهارت یاد بدهیم تا فرهنگ‌های وارداتی از جوانان ما کارکردزدایی نکند، در غیر این صورت هیجان‌های سرگردان سبب نهادینه شدن فرهنگ‌هایی مانند ولنتاین خواهند شد.
نبود کارناوال شادی و رویدادهای نشاط‌آور موجب تمسک جستن جوانان به فرهنگ‌های وارداتی می‌شود
معاون پژوهشی، فرهنگی و اجتماعی دانشگاه هنر اسلامی تبریز نیز در ادامه این میزگرد با بیان اینکه ولنتاین از نظر رویکردهای فرهنگی، جزو خطوط قرمز محسوب می‌شود، اظهار کرد: در چنین روزی پرسشی ذهنی در ذهن دختران و پسران و جوانان ایجاد می‌شود مبنی بر اینکه آیا عشق گناه است؟، حال ما باید چه مواجهه‌ای با این پرسش پارادایمیکال داشته باشیم؟، اگر چنین روزی تعریف نمی‌شد، بعید بود جوانان ما الگوی زندگی حضرت علی(ع) و فاطمه(س) را به عنوان سبک زندگی انتخاب کنند.
دکتر علی فارغ ادامه داد: مشکل ما فرهنگی به نام ولنتاین نیست، ما در کنار این کریسمس را هم نتوانستیم مدیریت کنیم و ایرانیان و مسلمانان زیادی در این کشور، کریسمس را با آذین بندی و تزیین درخت کریسمس و بابا نوئل نمادین باشکوه‌تر از ولادت حضرت رسول برگزار کردند، اما بدون عمق بخشی و اطلاع داشتن از فلسفه آن؛ ما در کشورمان کارناوال عزا داریم، اما مشکل نبود کارناوال شادی و رویدادهای نشاط‌آور بوده که موجب تمسک جستن جوانان به فرهنگ‌های وارداتی مانند ولنتاین می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: جوانان ما در بهترین حالت، الگوهای خودمان را تکریم می‌کنند، اما از آن‌ها الگوبرداری نمی‌کنند، چرا که برای الگوبرداری نیاز به همزادپنداری است؛ مولفه‌های مطلوب و غریزی استفاده شده در ولنتاین بسیار زیرکانه و طوری انتخاب شده است که مورد پذیرش همه باشد، هدیه دادن و دیگرخواهی از جمله آن مولفه‌ها بوده که در دین اسلام هم مورد تاکید است؛ دین اسلام، قائل به تفکیک جنسیتی نیست که مصداق آن در مراسم حج هم پیدا است.
فارغ با بیان اینکه جریان‌های فرهنگی جدا از موافقت و مخالفت ما، کارشان را انجام می‌دهند، خاطرنشان کرد: زبان عشق از زمان هابیل و قابیل بوده و افلاطون هم، عاطفه را یکی از ساحت‌های زیستی انسان دانسته است؛ مخالفت محض با ولنتیان باعث می‌شود که چنین برداشت شود که رویکرد خصمانه سیاست امپریالیسم بوده و عقبه‌ای خصومت‌آمیز دارد.
وی با اشاره به استفاده از محتوای روز جهانی زن و تعیین روز ولادت حضرت زهرا(س)به عنوان روز مادر، اظهار کرد: ما با الگوگیری از روز زن و محتوای آن، این روز را از جنسیت‌زدگی خارج کرده و آن را به نام مادر و فارغ از نگاه جنسیتی نامگذاری کردیم، معتقد هستم در مورد ولنتاین هم نباید صرفا به عنوان تهاجم فرهنگی به آن نگاه کرد، در این خصوص هم می‌توانیم محتوا را نگه داشته و از آن برای تعیین الگویی بومی استفاده کنیم.
مشکل در عرضه و تولید فرهنگ سبب بیشتر شدن فرهنگ‌های غربی شده است
به گزارش ایسنا، یک مدرس دانشگاه و مشاور خانواده نیز در ادامه این میزگرد با اشاره به صدور بیانیه‌ای در سال 1968 مبنی بر مقدس نبودن نظام خانواده و کاهش عاطفه در جهان، بیان کرد: ما بیماری زمینه‌ای داریم و این بیماری، زمینه را برای رشد ولنتاین‌ها فراهم کرده، مشکل در عرضه و تولید فرهنگ سبب بیشتر شدن فرهنگ‌های غربی شده است.
حجت‌الاسلام دکتر حمید محمودی اصل اظهار کرد: پیامبر اکرم (ص) اولین کاشف مهر و محبت در قالب کلمه بودند؛ حوزه‌ی عاطفه پر از مواردی است که به آن ورود نکرده‌ایم، مثلا ما در خانه‌هایمان نشنیده‌ایم که پدر و مادرمان به هم بگویند همدیگر را دوست دارند یا فرهنگ بوسیدن را در کودکی دیده‌ایم و بعد از بزرگ شدن شاید دیگر کسی ما را نبوسیده است.
وی خاطرنشان کرد: می‌توانیم از مولفه‌های مطلوب ولنتاین به نفع خانواده استفاده کنیم؛ الان جوانان ما به دنبال تاریخچه ولنتاین نیستند، این اتفاق افتاده و به طور آنی جوانان را شاد می‌کند، مهم این است که نشاط و شادی حالت مخدر بودن نداشته و استمرار داشته باشد.
خنده و شادی از یک جایی به بعد در جامعه ما ایزوله شدند
جامعه شناس و عضو هیات علمی پژوهکشده توسعه و برنامه‌ریزی سازمان جهاد دانشگاهی آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه برای پذیرش یک رویداد، باید زمینه فراهم باشد، اظهار کرد: سوپر مارکت و پازل فرهنگی بر ارتباط و دهکده جهانی مبتنی بوده و امروزه دنیا به قدری کوچک شده که تفکیک مرزها بسیار سخت است.
دکتر ابراهیم ایران‌نژاد اظهار کرد: نیازهای عاطفی و فرهنگی مشترک بوده و بسته به بحث‌های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه‌ای متغیر است؛ چه اتفاقی افتاده که چنین رویدادهایی به سرعت مورد پذیرش افراد جامعه ما قرار می‌گیرد؛ برخی مسائل مانند خنده و شادی از یک جایی به بعد در جامعه ما ایزوله شدند و به دلیل برچسب‌های متفاوت، افراد در خنده و شادی شروع به خودکنترلی کردند؛ بسیاری از مراسم‌های شادی ما هم با سوگواری ختم می‌شود و این‌ها عوامل قابل مطالعه در روی آوردن جوانان به فرهنگ‌های وارداتی هستند.
وی افزود: استقبال از فرهنگ‌های وارداتی ناشی از ضعف و وجود خلاء در جامعه و سبد فرهنگی ما است که آسیب‌های اجتماعی زیادی را هم به دنبال دارد؛ نتایج مطالعه‌ای در چند منطقه تهران نشان داد که افراد بدون اطلاع از فلسفه ولنتاین و تنها برای تمایز و متفاوت بودن شیوه ابراز علاقه این مناسبت را مهم می‌دانند؛ اگر ما که با ولنتاین مخالفیم، چه جایگزینی به جای آن داریم؟.
وی در بخش پایانی سخنانش خاطرنشان کرد: حتی اگر ما با نگاه سلبی به این پدیده نگاه کنیم، باز هم این‌ها نشات گرفته از نیازهای انسانی هستند؛ برخی آسیب‌های اجتماعی مانند مشروعیت بخشیدن به راوبط نامشروع هم در قالب فرهنگ‌های وارداتی مانند ولنتاین به افراد تحمیل می‌شود و باید فکری برای آسیب‌های ناشی از این فرهنگ کرد.ایسنا
