بررسی اندیشه‌های شهید مطهری در مورد آزاد اندیشی

کرسی‌ آزاداندیشی اساتید و دانشجویان با عنوان «بررسی اندیشه‌های شهید مطهری در مورد آزاد اندیشی» با همکاری مرکز ملی گفت‌وگو، مناظره و آزاداندیشی دانشجویان ایران و معاونت فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی آذربایجان‌شرقی برگزار شد.

در کرسی آزاد اندیشی «بررسی اندیشه‌های شهید مطهری در مورد آزاد اندیشی» حجت‌الاسلام دکتر مجتبی نظری، مدرس حوزه و دانشگاه، حجت‌الاسلام دکتر عباس عباس‌زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز و دکتر صادق ملکی آوارسین دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.

بررسی اندیشه‌های شهید مطهری در مورد آزاد اندیشی

صادق ملکی، دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در ابتدای این جلسه اظهار کرد: وقتی صحبت از آزاد اندیشی می‌شود، تلاش فعال انسان برای دریافت و گسترش حقیقت و اعمال و اجرای آن است.

وی ادامه داد: انسان آزاداندیش کسی است که نقد منصفانه و دفاع عادلانه بر عقاید و دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها کند و از هرگونه تعصب، انحصار گرایی و انحصارطلبی خودداری می‌کند؛ انسان آزاد اندیش دغدغه‌ی آزادی و عدالت را بر هر گونه سوگیری ترجیح می‌دهد و این عدالت با توجه به متون دینی زمانی اتفاق می‌افتد که انسان ابتدا این عدالت را در درون و ذهن خود ایجاد کند و سپس بتواند با رویکرد اخلاق گرایانه در بحث‌های علمی آن را پیش‌بینی کند.

وی با اشاره به زمان شناس بودن شهید مطهری، گفت: وقتی سراغ شهید مطهری می‌رویم، وی را یک عالم زمان شناس می‌بینیم که در رابطه با آسیب‌های فکری و اعتقادی همیشه در صحنه بودند و آثار متفاوتی در رابطه با سیره معصومین، انسان شناسی، جهان بینی، فلسفه، زنان و اصول عقاید دارند؛ زمانی که آثار او را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم شهید با دو جریان مواجه بوده‌ است، یک جریانی که با جمود فکری روبرو بوده و جریان دیگر که متکی بر جهالت فکری بود، گروهی که بر داشته‌ها و آموزه‌های دینی توقف و سکون کرده بودند، وی حرکتی برای تحلیل، نقد و بررسی این موارد را شروع کردند.

ملکی ادامه داد: جریان ماتریالیسم و سایر جریانهایی که در دهه‌های ۴۰،۵۰ بود شهید مطهری با دقت آنها را رصد کرده و بصورت منطقی به شبهات آنها پاسخ داده است. وقتی آثار وی را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم وی در تمام آثار خود سعی می‌کرد که با بهره گیری از عقل و اندیشه و با آشنایی دقیق خود مواردی که در جامعه مطرح است را نقد کند و همواره تلاش می‌کرد ابهام زدایی، روشن‌گری و ارشاد کند؛ شهید مطهری روحیه‌ی مضاعفی داشت که اهل تدبر و بحث بود هدف اساسی وی از این بحث‌ها و تفکرات احیای دین ناب محمدی بود.

این استاد دانشگاه، با اشاره به نقد مارکسیسم توسط شهید مطهری تاکید کرد: با توجه به اشرافیتی که به فلسفه داشت در حوزه فلسفی بحث و در حوزه‌ی فقه تدبر می‌کرد و سعی می‌کرد که در عالم اندیشه و عالم معنویت هیچ کس را بر خود مطلق نکند و بدون توجه به فضایی که در حوزه و دانشگاه بود با روش خاص خود مسائل را تحلیل، نقد، و تحیلیل می‌کرد و نقادی را به معنای حرمت نهادن به عقاید مخالفان در نظر می‌گرفت و سعی می‌کرد که با نقد کردن اندیشه‌های دیگران ضمن احترام به صاحبان اندیشه، اندیشه‌های آنها را نقد کند.

وی یادآور شد: نکته‌ای وجود دارد که ما به جای اینکه افکار، آثار و اندیشه‌ها را نقد، تحلیل و بررسی کنیم؛ بسیاری از منتقدین امروزی به صاحبان اندیشه حمله می‌کنند و آنها را زیر سوال برده و برچسب می‌زنند و در حالیکه شهید مطهری به جای نقد افراد، نقد اندیشه می‌کرد و این باعث می‌شد که وی در نقد و در بحث‌های خود جزء قصد قربت الی الله، هیچ قصدی نداشته و از هیچ حوزه، حذب و سیاستی دفاع نکند.

ملکی اظهار کرد: شهید مطهری در ابعاد مختلف با آزاد اندیشی نقد می کرد از تشکیلات روحانیت به منظور استقلال تشکیلات روحانیت نقد کرده و فلسفه مارکسیسم را نقد می کند، در واقع آن سیر تاریخی که وجود داشت این بود که می‌خواستند اسلام را در برابر تمدن ایرانی قرار دهند وی در این باره وارد بحث می شود و در حوزه شعر و شاعری نیز برداشت های اشتباهی که در اشعار حافظ بود را نقد می کرد و با یک برداشت و نقد جدید بحث ها را پیش می برد و به دنبال رفع شبهات بود.

وی خاطرنشان کرد: شهید مطهری درخواست و اصرار به این داشت که شخصی که استاد مارکسیسم است

در دانشکده الهیات استخدام شود و اندیشه‌های خود را مطرح کند و به شدت ایمان داشت که مبانی دینی و قرآن ما به قدری قوی است که با طرح کردن این شبهات و این بحث‌ها، دین توسعه پیدا می‌کند و تفکر دینی گسترش می‌یابد او باور داشت که مکتب دینی که پایه های قوی دارد و به ایدئولوژی های خود باور دارد، نباید هیچ ترس و شبهه‌ای داشته باشد، وی نه تنها فضا را تنگ‌ نمی‌کرد بلکه فضایی را ایجاد می‌کرد که افراد به راحتی اندیشه‌های خود را بیان کنند و این حرکت را یک حرکت متعالی می‌دانستند.

ملکی با تاکید بر سخنان شهید مطهری ادامه داد: ما با مبانی دینی و اعتقادی که متکی بر عقل است به افراد پاسخ می‌دهیم با افکار تهاجم آمیز مقابله‌ی عالمانه می‌کنیم و مقابله تخریبی، امنیتی یا سیاسی انجام نمی‌دهیم وی با تسلطی که بر دین و مسائل زمانه داشت در سخنرانی های خود شُبهه طرح می‌کرد و به شبهات جواب می‌داد کاری که خیلی‌ها از انجام آن می‌ترسند هدف ایشان روشنگری و جهالت زدایی و جمود بود چون اگر دچار جهل شویم سبب سقوط و انحراف جهان اسلام خواهد بود.

رئیس اسبق دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، گفت: شهید مطهری بدون هیچ گونه ادعایی مبارزه می‌کرد و در حوزه‌ی اندیشه و حوزه‌ی تفکر و عقلانیت اعتقاد راسخ به آزادی و آزاد اندیشی داشت اما با توجه به ایمان و علاقه و شناختی که به دین و اعتقاد دینی داشت، در مباحث اعتقادی آزاد اندیش بود و وابسته‌گی عمیقی به دین اسلام داشت و تمام سعی خود را می‌کرد به هر نوعی از آن دفاع کند و این منطق مبتنی به عقل، فهم وشعور بود و متوجه شده بود که چون این دین مبانی اعتقادی قوی دارد نسبت به ادیان دیگر کامل‌تر است این دفاع از دین منطق فکری و عقلانی داشت و این مشکلی است که برخی از همکاران و صاحب نظران از وی می‌گرفتند که نمی‌توانست خودش را خارج از فضای دین اسلام و قرآن در بیاورد و مباحث اسلامی را نقد کند.

وی ادامه داد : شهید مطهری آزادی را یکی از ارکان اساسی حیات می‌دانست و معتقد بود که اگر میخواهیم انسان و جامعه رشد کند باید به سه عامل تربیت،امنیت و آزادی توجه کنیم، وی تعریف متفاوتی از آزادی داشت و تاکید به آزادی معنوی داشت و از آزادی اجتماعی سخن می گفت و تاکید می‌کرد انسان تا وقتی خود را از شهوت پول، مقام و قدرت نجات نداده نمی‌تواند بحث آزادی را پیش بکشد و همچنین وی سعی می‌کرد به آثار و اندیشه های قبلی فکر کند و آن اندیشه ها را در حال حاضر نقد کند و با ارائه‌ی راهکارهای جدید و نوین به آینده ارسال کند و آن ها را سوق دهد .

ملکی در تشریح شخصیت شهید مطهری بیان کرد: وی انسانی چند وجهی بود زمان شناس ، موقعیت شناس و همیشه سعی می‌کرد در ابعاد مختلف با حفظ استقلال عقلی خود و بدون تعارف مسائلی که در حوزه های مختلف اتفاق می‌افتاد را نقد و بررسی کند و بهتر است که مجددأ در دانشگاه ها آثار شهید مطهری و مباحث تخصصی رشته های خود به مبانی فکری و اخلاقی این شهید توجه شود که برگرفته از قرآن و سیره‌ی ائمه اطهار است مجهز شوند و بتوانند جامعه را به درستی اداره کنند .

حجت الاسلام مجتبی نظری مدرس حوزه و دانشگاه نیز در ادامه گفت: در باب آزاد اندیشی، ابتدا باید آزادی اندیشه را با آزادی عقیده جدا کنیم تا فضا برای گفتمان هر فرد شکل گیرد.

وی افزود: شهید مطهری از آزادی اندیشه حمایت می‌کند اما از آزادی عقیده موضع می‌گیرد و دفاعی نمی‌کند وی می‌گوید آزادی اندیشه هویت هر فرد است و انسان باید در مقابل نظرات گوناگون بیندیشد.

وی گفت: اگر آزادی عقیده مبتنی بر عقیده‌ی آزاد اندیشی است، دارای اعتبار است اما اگر آزادی اعتقادی بازار و جاهلانه باشد دارای نفی بوده و بت شکنی حضرت ابراهیم نیز مصداق این است.

حجت‌الاسلام نظری افزود: زمانی شهید مطهری تاکید داشتند در دانشکده الهیات بحث مارکسیست توسط استاد معتقد به مارکسیست تدریس شود تا به طور روشن و بی‌طرفانه به دانشجویان تدریس و توضیح داده شود که متاسفانه این دیدگاه هنوز در دانشگاه‌ها پیاده نشده است و به همین علت شاهد پیشرفت نیستیم که البته باید در این زمینه چاره اندیشی کنیم‌. باید این را بدانیم که دروغ و خیانت، آزادی اندیشه محسوب نمی‌شود که با برپایی کرسی‌های آزاد اندیشی بیاییم مسئله صادق رو با تهمت و دروغ نهی کنیم، این کاملا برخلاف آزاد اندیشی است.

وی خاطرنشان کرد: برای اینکه کرسی های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها به صورت مناسب بسترسازی شود، باید باب انتقاد در دانشگاه‌ها به رسمیت شناخته شود و برای آن احترام قائل شود اما گاهی آلودگی در الفاظ موج دیگری به هم می‌زند امروزه قماربازان سیاسی واژه انتقاد را در قمار خانه ها به گونه ای استفاده می‌کنند که از این کلمه زده می‌شویم، البته افرادی هستند که انتقاد را تشریفاتی جلوه می‌دهند و خود را منتقد و دغدغه‌مند نشان می‌دهند.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: بهتر است مجالس کف و سوت زدن را از مجالس علمی و انتقادی در دانشگاه ها جدا کنیم تا نتیجه بهتر و معقول تری کسب کنیم. مسئله دیگر این است که نباید تفکر و تخیل را از هم اشتباه تشخیص داد و حضرت امام خمینی(ره) هم در کتاب خود به این پرداخته اند که تفکر و تخیل بحث جداگانه‌ای می‌باشد.

حجت الاسلام نظری در پایان سخنان خود، گفت: مسئله آخر هم این است که باید در جوامع ما طرح سوال جا افتاده شود و این‌کار باید از دانشگاه ها آغاز شود و از همه مهم تر این است که باید سوالات بی‌منطق و ناچیز را در این مرحله کنار گذاشته شود.//ایسنا