بحران جمعیتی ایران در ۵۰ سال آتی/ تهدیدات اقتصادی و نظامی‌کاهش جمعیت

کاهش تندِ جمعیت ایران یکی از اصلی ترین دغدغه‌های کارشناسان این حوزه است به طوری که پیش بینی می‌شود در پایان این قرن جمعیت ایران به ۷۰ میلیون نفر برسد.

“هنوز زود است” یا “با کدام پول بچه بیاوریم” جمله‌های آشنایی است که در این سالها بسیاری از زوج‌ها آن را به زبان می‌آورند. زوج‌های جوانی که گاهی حتی تا ده سال هم قید فرزندآوری را زده و بعد از آن هم با مشکلات متعدد مواجه می‌شوند.در کنار چنین زوج هایی بیشتر خانواده‌ها نیز به تک فرزندی روی آورده‌اند و دیگر خبری از خواهر و برادر برای بچه‌ها در خانواده نیست، همین مساله به ظاهر ساده در دو دهه گذشته نگران‌های زیادی را برای کارشناسان به وجود آورده است؛ نگرانی از بحران جمعیتی طی چند دهه آینده!

کارشناسان و جمعیت شناسان معتقدند با ادامه روند زاد و ولد در کشور در ۸۰ سال آینده هرم جمعیتی که کشور در حال حاضر جز کشورهای جوان دنیا محسوب می‌شود وارونه شد و تا پایان قرن کمتر از ۱۷ میلیون نفر در رده سنی ۲۰ تا ۴۴ خواهند بود و بیش از ۲۰ میلیون در رده سنی ۷۰ تا ۸۵ سال خواهند بود.

پژوهش‌های نشان می‌دهد جمعیت کشورمان تا سال ۲۰۴۹ حدود ۹۵ میلیون نفر می‌شود و پس از آن کاهش جمعیت ایران شتاب می‌گیرد و در پایان قرن ۲۱ به حدود ۷۰ میلیون نفر می‌رسد؛ یعنی درست به اندازه جمعیت کشور در سال ۲۰۰۳. همین آمارها و پژوهش‌ها باعث نگرانی کارشناسان و برخی مسئولین شده اما چرا رغبت به فرزندآوری در میان زوجین کاهش یافته است؟

تغییرات فرهنگی اصلی ترین دلیل کاهش فرزندآوری

زهرا مولایی، کارشناس جامعه شناسی در گفت‌وگو با آناج در خصوص دلایل عدم تمایل زوجین به فرزند آوری اظهار داشت: دلایل مختلفی از جمله مشکلات اقتصادی، تغییرات فرهنگی و بدبینی به فرزندآوری از جمله دلایل اصلی عدم تمایل به فرزندآوری است.

وی با اشاره به مشکلات اقتصادی گفت: اگرچه اولین مانع فرزندآوری مشکلات اقتصادی و هزینه‌های سرسام آور در یک دهه اخیر است اما این مشکلات اصلی‌ترین سد فرزندآوری نیست.

این جامعه شناس با بیان اینکه تغییرات فرهنگی فرزندآوری را تحت تاثیر قرار داده است، عنوان کرد: در دهه پنجاه و شصت و حتی سالهای نخست دهه هفتاد با وجود مشکلات مالی اشتیاق به فرزندآوری زیاد بود اما از اواسط دهه هفتاد و با تغییرات گسترده فرهنگی فرزندآوری از اولویت خانواده‌ها خارج شده است.

وی ادامه داد: متاسفانه جوانان در سن ازدواج و زوج‌های جوان ما مانند پدران و مادرانشان احساس مسئولیت پذیری ندارند و به همین دلیل هم از زیر بار فرزند داشتن شانه خالی می‌کنند و اگر هم به اختیار خودشان یا بخاطر دیگران بچه دار می‌شوند به تک فرزندی اکتفا می‌کنند.

القای جو مسموم برای ناامیدی زوجین

مولایی با بیان اینکه ایجاد جو یاس و بدبینی از دیگر دلایل عدم تمایل به فرزندآوری است، ابراز داشت: اگرچه نمی‌توان مشکلات اقتصادی را کتمان کرد اما جو مسمومی‌که از سوی برخی رسانه‌های ایجاد می‌شود به زوج‌ها و تمام مردم این را القای بدبختی می‌کند و همین مساله امید را از آنها برای بچه دار شدن می‌گیرد.

وی با گریزی به مشکل باروری در جمعیت هم گفت: در یک سوی دیگر هم ما زوج‌هایی سرشار از عشق و علاقه برای بچه دار شدن را می‌بینیم اما مشکل ناباروری و هزینه‌های گزاف آن باعث می‌شود بسیاری از زوجین از لذت بچه دار شدن محروم بمانند، در حالیکه اگر هزینه‌ها ناباروری تحت پوشش بیمه قرار می‌گرفت نیمی‌از زوج‌های نابارور در مدت زمان کوتاهی صاحب فرزند می‌شدند.

طرح حمایت از خانواده در مجلس

امیرحسین بانکی‌پور، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس درباره طرح جمعیت و تعالی خانواده که دوبار رد شده گفت: این طرح در دو دوره نهم و دهم مجلس مطرح بود که متاسفانه نتوانست به صحن برسد. یکی از دلایلش این بود که کمیسیون‌های مرتبط به این طرح کارهای مهمی‌داشتند و نمی‌توانستند بر این موضوع متمرکز شوند و مدام کار عقب می‌افتاد، اما در این دوره مجلس نمایندگان تقریبا اولین طرحی که به آن رای دادند تا راجع به آن بحث شود و تقدیم هیئت ریئسه کردند همین طرح جمعیت و تعالی خانواده بود.

وی افزود: اصل طرح هم حمایت از خانواده‌هاست یعنی مشکلاتی که خانواده‌ها چه درباره ازدواج فرزندانشان و چه درباره فرزندآوری دارند، یعنی یک خانم زمانی که باردار می‌شود چه کارمند باشد و چه خانه‌دار چه حمایت‌هایی لازم دارد، حمایت‌های بیمه‌ای و…، خانمی‌که فرزند می‌خواهد و نابارور هست به دلیل اینکه هزینه‌های ناباروری زیاد شده و همه جا در دسترس نیست توسعه مراکز ناباروری و حمایت از زنانی که عاشق فرزند هستند ولی محروم هستند چطور باید حمایت شود.

تبلیغ کاهش فرزندآوری اشتباه بود

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اشاره به این نکته که در دوره‌ای سیاست‌هایی بود که یک یا دو فرزند بس است اما الان به این باور رسیدیم که این اندیشه غلطی بوده و تبلیغ اشتباهی بوده است، تصریح کرد: الان می‌گوییم کشور در مرحله خطر قرار دارد و باید تشویق به فرزندآوری کرد. از حدود ۱۵۰ سال پیش به این طرف اغلب کشورها رفتند به سمت تعقیل جمعیت اما الان تقریبا بیش از ۶۵ درصد کشورهای دنیا دارند به سمت تکثیر جمعیت می‌روند یعنی همه کشورها نگران پیری جمعیت شده‌اند و دارند این را پیش‌بینی می‌کنند. روسیه دو طرح چند ساله با مسئولیت خود ولادیمیر پوتین در ارتباط با جمعیت کار کرد.

وی ادامه داد: اغلب کشورهای اروپایی نیز همینطور، منتهی داستان این است که ما داریم به یک چاله پیری جمعیت نزدیک می‌شویم که من اسمش را سیاه‌چاله گذاشته‌ام. یعنی اگر افتادیم در آن بیش از ۳۰ سال هم نمی‌توانیم از آن خارج شویم و نجات پیدا کنیم و خطر این از جنگ جهانی و قحطی که ۱۲۰ سال پیش در ایران به وجود آمد و بیش از ۴۰ درصد جمعیت ما را از بین برد و از هر حادثه و بلایی که در تاریخ ایران شکل گرفت و حتی از کرونایی که روزی ۲۰۰ نفر از هموطنانمان را به مرگ می‌کشاند خطرناک‌تر است.

کاهش جمعیت مساوی با سقوط اقتصادی و نظامی

بانکی‌پور درباره علت خطرناک دانستن پیری جمعیت ادامه داد: علت آن این است که تمام بحران‌هایی که در دنیا بوده چه در ایران و جاهای دیگر بعد از آن که تمام می‌شده بطور حداکثر بعد از ده سال جامعه به حالت عادی برمی‌گشته یعنی شما بعد از ده سال از جنگ جهانی می‌بینید که دنیا برگشت سرجای خودش؛ آلمان‌ها با خاک یکسان شدند ولی بعد ده سال همه چیز سرجای خودش بود اما اگر در بحران پیری جمعیت بیفتیم تا ۱۲۰ سال نمی‌توانیم سر جای خودمان برگردیم.

وی افزود: یعنی شما در نظر بگیرید با یک کشوری روبه‌رو شویم به پهناوری ایران با جمعیت ۳۰ میلیون این جمعیت نه خلاقیت دارد نه قدرت دفاع و نه رشد علمی‌می‌تواند داشته باشد حالا در کشورهای اروپایی اول توسعه یافتند و به قله‌های علم رسیدند بعد که پیر شدند با مهاجرت به داخل، مشکلاتشان را حل کردند؛ اغلب جوان‌های اروپا دارند کار می‌کنند و جوان‌های آسیایی و کشورهای دیگر رفتند به اروپا. کشور ما روزی که به آن نقطه برسد پیر می‌شود و این خیلی خطرناک است و ضربه بزرگی به ایران وارد می‌شود.

بانکی‌پور تصریح کرد: ما در مجلس روی یک قانون ۶ ساله کار می‌کنیم که از سال ۱۴۰۰ اجرایی شود یعنی از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۵ یک سری بسته‌های حمایتی ویژه حمایت از خانواده‌ها را جایگزین کنیم یعنی جوانی که می‌خواهد ازدواج کند یا کسی که فرزند‌دار می‌شود یا کسی که نابارور هست اینها باید حمایت شوند. حمایت‌هایی که الان نمی‌توانم به مفاد آن اشاره کنم. اما حدود ۶۰ تا ۷۰ ماده هست که به طور دقیق نوشته شده منتهی این را اجازه بدهید زمان تصویب بگویم.

این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی‌در پاسخ به این سوال که اکنون نهایت حمایتی که دولت برای ازدواج می‌کند وام ازدواجی است که بانک‌ها قوانین خاص خودشان را برای اعطا اعمال می‌کنند، خاطرنشان کرد: مژده‌ای به بینندگان بدهم و آن اینکه حمایت‌هایی که در این طرح دیده شده اصلا قابل مقایسه با هیچ‌یک از حمایت‌هایی که تاکنون شده نیست چه برای جوانانی که ازدواج می‌کنند چه برای کسانی که فرزنددار می‌شوند و چه حمایت‌هایی که باید از یک خانم باردار بشود که اینها از منظر حمایت‌های بیمه‌ای است و حمایت‌های مختلفی که نه تنها در دوره بارداری بلکه در دورانی که فرزندشان به دنیا می‌آید ادامه خواهد یافت.

سقط ۶۰۰ هزار جنین در سال

وی خاطرنشان کرد: از طرفی چیزهایی هم وجود دارد که خیلی ضربه به جمعیت و خانواده‌ها زده است مثلا سقط جنین است که آمار سقط جنین را نمی‌شود دقیق بیان کرد، برآوردها گاهی به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار در سال می‌رسد که این خیلی خطرناک هست. یعنی سال گذشته یک میلیون و صد هزار نفر به دنیا آمدند و برآورد ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار سقط را هم داشتیم. اما در طرح مواردی را دیدیم که حداقل بتوانیم نصف این سقط جنین‌ها را کاهش بدهیم یعنی خود این به جمعیت اضافه خواهد کرد و خانواده‌ها دلشان شاد می‌شود و چه کمک بزرگی به خانواده‌ها می‌شود.//اناج